Przenoszenie usług online – przyczyny zmian
W ostatnim czasie znaczny postęp technologiczny na rynku urządzeń przenośnych spowodował, iż szczególną popularność zdobyła dystrybucja cyfrowa polegająca na odpłatnym udostępnianiu online treści, najczęściej chronionej prawem autorskim, zebranej w jednym pakiecie. Wśród platform, które zdecydowały się na tak funkcjonujący model biznesowy, są tacy potentaci rynku jak Valve, Amazon.com, Netflix czy też Spotify.
Dynamiczny rozwój oraz duże zainteresowanie na tego typu usługi uwypukliły wszelkiego rodzaju mankamenty prawa unijnego. Okazało się chociażby, iż świadczenie powyższych usług online konsumentom czasowo obecnym w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie ich miejsca zamieszkania jest znacznie utrudnione, a często wręcz niemożliwe. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy są istotne różnice istniejące pomiędzy poszczególnymi krajowymi porządkami prawnymi w zakresie praw autorskich, zwłaszcza dotyczące ograniczeń terytorialnych (licencje na korzystanie z utworów są co do zasady ograniczane terytorialnie).
Panaceum na powyższe problemy ma być niedawno przyjęte Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie transgranicznego przenoszenia na rynku wewnętrznym usług online w zakresie treści. Motywem przyjętego aktu prawnego jest utworzenie jednolitego rynku cyfrowego w ramach całej UE.
Zakres zastosowania
Niniejsze Rozporządzenie znajduje zastosowanie do umów świadczenia usług online w zakresie treści:
- w ramach których dostawcy po uzyskaniu licencji na rozpowszechnianie przedmiotów prawa autorskiego (utworów lub transmisji) na danym terytorium umożliwiają za pomocą różnych technik transmisji i pobierania danych korzystanie z utworów prawa autorskiego,
- z których użytkownik może korzystać bez względu na miejsce swojego pobytu, w szczególności usług dostępnych na przenośnych urządzeniach typu laptop, smartfon, tablet,
- w ramach których dystrybutor ma możliwość weryfikacji miejsca dokonania płatności za świadczone usługi.
Nadto ustawodawca unijny precyzuje, iż zakresem stosowania niniejszego Rozporządzenia nie są objęte te usługi online, które nie są usługami kulturalnymi i gospodarczymi oraz jedynie pomocniczo wykorzystują przedmioty prawa autorskiego. Chodzi tu o taką działalność, w zakresie której prawa autorskie stanowią jedynie tło dla funkcjonowania całości (np. szata graficzna).
Najważniejsze zmiany
Rozporządzenie, mając na celu zniesienie geoblokad na rynku dystrybucji treści cyfrowych, wprowadza swoistego rodzaju fikcję prawną, zgodnie z którą korzystanie z usług online w miejscu czasowego pobytu odbywa się w miejscu zamieszkania użytkownika takiej platformy. Oznacza to, iż obywatele RP, przebywając w innym państwie UE, chociażby na wakacjach, wyjazdach służbowych czy wymianach studenckich, będą mogli korzystać z platform dystrybucji cyfrowej na tych samych zasadach i warunkach, jakie obowiązują w Polsce. Co więcej, w świetle Rozporządzenia, konsumenci korzystający z powyższych treści będą traktowani tak jakby nadal przebywali w kraju.
Powyższa fikcja prawna odnosi się także do funkcjonalności oraz treści świadczonych usług, które nie powinny odbiegać od stanu jaki obowiązuje w państwie miejsca zamieszkania. Wyjątkiem jest tu regulacja dotycząca jakości, która co do zasady winna być taka sama jak w państwie miejsca zamieszkania, ale nie musi przewyższać swoim poziomem jakości dostępnej lokalnie.
Poprzez utworzenie fikcji prawnej dalszego obowiązywania regulacji krajowych wobec konsumentów przebywających czasowo w państwie trzecim ustawodawca europejski stworzył system, w którym dostawcy i dystrybutorzy treści nie ponoszą odpowiedzialności za potencjalne naruszenia umów licencyjnych ograniczonych terytorialne. Przyjmuje się bowiem, iż usługi są nadal świadczone na podstawie i w ramach prawa państwa miejsca zamieszkania. Z tego też wynika, iż omawiane Rozporządzenie nie ingeruje bezpośrednio w porządek prawny poszczególnych państw europejskich i nie modyfikuje istniejących modeli licencjonowania treści (w tym nie niweczy zasady ograniczenia terytorialnego).
Poza obowiązkiem zapewnienia konsumentom możliwości transgranicznego przenoszenia treści online, dostawcy zobowiązani są do weryfikowania lokalizacji użytkownika w momencie zawierania i każdorazowego przedłużania umowy. W praktyce tego rodzaju usługi są zazwyczaj przez konsumentów opłacane przy pomocy systemu automatycznych transakcji pieniężnych niewymagających obecności osób fizycznych zlecanych na podstawie odnawialnych miesięcznie subskrypcji. W związku z tym wydaje się, że najczęściej stosowanymi środkami weryfikacji lokalizacji konsumentów korzystających z usług dostawców treści online, oprócz sprawdzenia adresów IP, mogą być uzyskiwane informacje dotyczące szczegółów płatności, takich jak rachunek bankowy lub karta kredytowa. Przedsiębiorcy muszą jednak pamiętać, iż stosowanie środków weryfikacyjnych musi być uzasadnione, proporcjonalne, skuteczne oraz zgodne z regulacjami dotyczącymi ochrony danych osobowych.
Kontrowersje i uwagi
Problem istnienia geoblokad od wielu lat stanowił przedmiot dyskusji społecznych oraz debat parlamentarnych. Dotychczasowy stan prawny stanowił niekorzystne z punktu widzenia relacji konsument – przedsiębiorca ograniczenie dla pełnej realizacji zawieranych stosunków cywilnoprawnych. Obie grupy były zainteresowane zniesieniem zasady terytorialności obowiązywania praw autorskich w zakresie treści udostępnianej online – konsumenci z uwagi na chęć korzystania z wcześniej wykupionego pakietu w niezmienionym zakresie podczas swojego pobytu za granicą, zaś przedsiębiorcy z uwagi na obawę przed stratami wynikającymi z ewentualnych rezygnacji zgłaszanych przez użytkowników udających się do państwa trzeciego.
Grupą społeczną negatywnie nastawioną na tego rodzaju zmiany byli przede wszystkim posiadacze praw autorskich. Jest to o tyle zrozumiałe, iż autorzy czerpią zyski z każdorazowo zawieranej umowy licencyjnej obowiązującej na poszczególnych terytoriach państw członkowskich. Dystrybutorzy, chcąc umożliwić korzystanie konsumentom z pakietu w tej samej formie, która istnieje w państwie miejsca zamieszkania, byliby zobowiązani do zawierania kilkunastu umów lub jednej umowy o wyższych kosztach całkowitych.
Powyższe Rozporządzenie starało się wyjść naprzeciw wszystkim zainteresowanym grupom, choć nie obyło się bez legislacyjnych nieścisłości. W praktyce dużo kontrowersji budzi rozumienie pojęcia „czasowej obecności w innym państwie”. Mimo, iż ustawodawca postarał się o definicję legalną powyższego terminu, to uczynił to w wysoce nieprecyzyjny sposób. Nie wiadomo bowiem jak należy rozumieć przesłankę obecności przez ograniczony okres w państwie trzecim. Czy przykładowo wyjazdy w ramach wymian studenckich typu Erasmus będą traktowane jako spełniające powyższy warunek? Na tak postanowione pytanie dopóty trudno będzie udzielić odpowiedzi dopóki przesłanka ograniczenia czasowego nie będzie zakreślona konkretnymi ramami czasowymi.
Jak już słusznie zauważono, opisywane Rozporządzenie ma dość jednostronny charakter[1]. Należy się zgodzić, iż fakt pominięcia sytuacji, w której użytkownik wykupuje pakiet usług online w miejscu czasowej obecności w innym państwie niż państwo miejsca zamieszkania, stanowi swoistego rodzaju lukę prawną, która będzie wykładana zgodnie z dotychczasowym i nieprzystającym do dzisiejszych realiów porządkiem prawnym.
Ciekawą do rozważenia kwestią są także środki weryfikacyjne i ich potencjalny wpływ na konsumentów. Zgodnie z dyspozycją art. 5 Rozporządzenia do dystrybutorów treści cyfrowych UE należy wybór dwóch środków weryfikacji lokalizacji użytkownika spośród wymienionych enumeratywnie w powyższym przepisie. Wydaje się, że niektóre z proponowanych rozwiązań mogą w rzeczywistości być zbyt uciążliwe dla klientów. Taka sytuacja może dotyczyć chociażby wymogu przesłania dysponentom kopii swojego dowodu tożsamości potwierdzającego miejsce zamieszkania, kopii zawieranych umów z przedsiębiorcami udostępniającymi Internet, kopii opłacanych podatków czy też kopii dokonanej rejestracji na liście wyborczej. Pomimo tego, iż Rozporządzenie wymaga, by zastosowane środki były uzasadnione, proporcjonalne i skuteczne, należy stwierdzić, że niektórzy użytkownicy zaniepokojeni możliwością dokonania potencjalnych naruszeń ich danych osobowych, mogą rezygnować z usług transgranicznego przenoszenia treści online. Zdaje się, iż zasadnym byłby postulat przyznania przedsiębiorcom większej swobody w kształtowaniu środków weryfikacji, bowiem to w interesie dystrybutorów leży stworzenie takich mechanizmów, które w jak najmniejszym stopniu będą ingerowały w komfort konsumentów.
Na sam koniec należy zaznaczyć, iż Rozporządzenie nie normuje kwestii związanych z dostarczaniem usługi online świadczonych pierwotnie poza granicami UE. Wydaje się jednak, iż powyższe relacje na tle przenoszenia treści poza granicami państw unijnych będą wynikiem ewentualnych negocjacji w sprawie współpracy, co należy uznać za pozytywne rozwiązanie (zwłaszcza z punktu widzenia ochrony danych osobowych).
[1] M. Kubiak, M. Zawadka, Zmiany w dostępie do usług online wewnątrz UE?, LSW IP BLOG: http://lswipblog.pl/pl/2016/01/zmiany-w-dostepie-do-uslug-online-wewnatrz-ue/
