Przeglądana kategoria

prawo IT

aktualności nowe technologie ochrona danych osobowych prawo IT

Nowa polityka cookies w usługach Google

5 maja 2022

Pod koniec 2021 r. francuski organ nadzorczy CNIL (Commission Nationale de l’Informatique et des Libertés) nałożył na dwie spółki Googla karę w łącznej wysokości 150.000.000 euro. Niecałe cztery miesiące później amerykański koncern poinformował o zmianie zakwestionowanych zasad akceptowania i odrzucania plików cookies (ciasteczek) w całej Europie.[1]

Polityka Googla

Cookies to niewielkie pliki zapisywane na komputerze, które przechowują informacje związane z odwiedzanymi stronami internetowymi. Nierzadko są one niezbędne do prawidłowego korzystania z sieci (np. przechowują dane o logowaniu na stronie, informacje o produktach umieszczonych w koszyku). Wspomniane pliki są jednak wykorzystywane również do gromadzenia bardzo wielu danych dotyczących aktywności użytkowników. Informacje takie mogą zostać później wykorzystane do różnego rodzaju działań marketingowych czy też profilowania internautów. Zakres gromadzonych w plikach danych powoduje, że w prawie europejskim są one traktowane jako dane osobowe. Z tego też powodu zasady ich zapisywania oraz wykorzystywania znajdują się pod kontrolą właściwych organów państwowych.

Dotychczas użytkownik wchodzący na stronę wyszukiwarki Google lub na portal YouTube miał do wyboru dwie podstawowe opcje związane z cookies. Mógł zaakceptować wszystkie (w tym marketingowe i związane z profilowaniem) albo dostosować zakres ich wykorzystywania do własnych preferencji. Brak było natomiast opcji odrzucenia wszystkich (niewymaganych) ciasteczek. Uzyskanie takiego efektu wymagało zapoznania się z listą zbieranych informacji oraz wykonania kilku dodatkowych kliknięć.

Rozstrzygniecie CNIL i zmiana zasad odrzucania cookies

CNIL zakwestionowała opisany brak możliwości łatwego odrzucenia wszystkich (niewymaganych) ciasteczek.[2] Organ zwrócił uwagę, że możliwość prostego zaakceptowania wszystkich plików cookies wpływa na swobodę decyzji osoby odwiedzające strony google.fr oraz youtube.com. W ocenie CNIL uczynienie mechanizmu odrzucenia ciasteczek bardziej skomplikowany niż mechanizm ich akceptacji w rzeczywistości zniechęca użytkowników do odrzucania ciasteczek i zachęca ich do wybierania przycisku „Zgadzam się”.

Warto również zwrócić uwagę na podstawę nałożonej kary. Wymierzona została ona w oparciu o art. 82 francuskiej ustawy o ochronie danych osobowych (La loi Informatique et Libertés). Przepis ten zawiera jedynie podstawowe zasady dotyczące tworzenia i wykorzystywania ciasteczek. Jego istotnym uzupełnieniem są natomiast prawnie wiążące wytyczne CNIL z 17.09.2020 r.[3] Zgodnie z ich treścią, administrator danych musi zapewnić użytkownikom możliwość akceptacji, jak i odmowy wykonania operacji z takim samym stopniem prostoty. Działania Google można było więc uznać za jednoznacznie sprzeczne ze wskazanymi wytycznymi.

Ostatecznie, Google zdecydowało się na uwzględnienie wytycznych CNIL, poprzez dodanie trzeciego przycisku, pozwalającego w prosty sposób odrzucić wszystkie niewymagane pliki cookies. Zmiany maja być systematycznie wdrażane na wszystkich europejskich podstronach koncernu.

Czy w Polsce również możliwe jest nałożenie podobnych kar?

Dla wielu podmiotów bardzo istotna będzie odpowiedź na pytanie, czy analogiczną karę można byłoby nałożyć na podstawie polskich przepisów. Art. 173 prawa telekomunikacyjnego[4] zbliżony jest do wspominanego art. 82 francuskiej ustawy o ochronie danych. Trudno jednak znaleźć bezpośrednią podstawę prawną do formułowania rygorystycznych wymogów odnośnie odrzucania cookies. Z drugiej zaś strony stanowisko CNLI wydaje się dobrze wpasowywać w ducha europejskich regulacji dotyczących ochrony danych osobowych. Może zatem stanowić ważną wskazówkę również dla polskich organów i w sposób pośredni wpłynąć także na krajowy rynek.

Czy będzie więcej podobnych zmian?

Obecnie trudno jest jeszcze przewidzieć czy i jak wiele innych podmiotów zdecyduje się na wprowadzenie zmian analogicznych do Googla. Istotą omawianego problemu nie jest bowiem dodanie dodatkowego przycisku, a zmiana modelu korzystania z ciasteczek. Potencjalnie może ona skutkować znacząco mniejszą liczbą uzyskiwanych zgód, a w konsekwencji i pozyskiwanych informacji. W czasach, gdy wiele przedsiębiorstw opiera swoją działalność na danych, ograniczenie dostępu do nich zawsze jest jednak trudną decyzją.

[1] https://www.blog.google/around-the-globe/google-europe/new-cookie-choices-in-europe/

[2] Streszczenie decyzji wraz z jej uzasadnieniem dostępne są w języku angielskim na stronie: https://www.cnil.fr/en/cookies-google-fined-150-million-euros

[3] Délibération n° 2020-091 du 17 septembre 2020 portant adoption de lignes directrices relatives à l’application de l’article 82 de la loi du 6 janvier 1978 modifiée aux operations de lecture et écriture dans le terminal d’un utilisateur (notamment aux « cookies et autres traceurs ») et abrogeant la délibération n° 2019-093 du 4 juillet 2019

[4] Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 576 z późn. zm.).

0 Komentarzy
aktualności prawo autorskie prawo IT

Dyrektywa cyfrowa w sprawie praw autorskich, własność i wolność słowa

28 kwietnia 2022

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2022 r. odmówił stwierdzenia nieważności Artykułu 17 ust. 4 lit. b) i Artykuł 17 ust. 4 lit c) in fine, tj. w części obejmującej sformułowanie „a także dołożyli wszelkich starań, aby zapobiec ich przyszłemu zamieszczeniu, zgodnie z lit b)” Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE (Dyrektywa 2019/790).

Zaskarżone przepisy nakładają na dostawców usług udostępniania treści on-line, takich jak Google, Facebook, YouTube obowiązek zapewnienia, że treści co do których posiadają pozytywną informację o przysługujących uprawnionemu prawach autorskich lub pokrewnych nie tylko zostaną zablokowane w przypadku zgłoszenia naruszenia, ale także nie będą przedmiotem naruszeń w przyszłości.

Czy to cenzura prewencyjna?

Skarga została wniesiona przez Polskę, która argumentowała, że nowy mechanizm ochrony praw autorskich i praw pokrewnych, wprowadzony w Artykule 17 Dyrektywy 2019/790 prowadzi do prewencyjnego monitorowania wszystkich treści, które użytkownicy będą chcieli umieścić online (motyw 24 uzasadnienia wyroku). Obowiązek taki został, zdaniem Polski, nałożony na usługodawców, którym w celu jego wykonania pozostawiono wolną rękę w doborze mechanizmów uprzedniego weryfikowania i filtrowania (motyw 59 uzasadnienia wyroku). To oznacza brak jasnych i precyzyjnych reguł dotyczących tego, jak dostawcy usług udostępniania treści online mają wypełnić obowiązki wynikające z nowego mechanizmu ochrony. Szczególnie zwrócono uwagę na możliwość automatycznego blokowania treści lub znacznego opóźnienia jej publikacji ze skutkiem utraty jej wartości lub przydatności (motyw 60 uzasadnienia wyroku). Brak jasnych i precyzyjnych reguł narusza w ocenie Polski istotę prawa podstawowego wyrażonego w Artykule 11 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, a zatem prawa do wolności wypowiedzi i jednocześnie nie spełnia wymogów ograniczenia praw podstawowych, zawartych w Artykule 52 tej Karty czyli zasady proporcjonalności.

Przyjmuje się, że aby spełnić wymóg proporcjonalności, uregulowanie prowadzące do ingerencji w prawa podstawowe powinno być dokonane ustawą oraz zawierać jasne i precyzyjne reguły dotyczące zastosowania środka ograniczającego te prawa i jednocześnie ustanawiać jasne minimalne zabezpieczenia pozwalające na realną ochronę przed nadużyciem (motyw 67 uzasadnienia wyroku).

Filtrowanie i blokowanie nie może dotyczyć treści zgodnych z prawem

Trybunał przyznał, że zaskarżone przepisy Artykułu 17 Dyrektywy 2019/790 nie określają konkretnych środków, jakie muszą przyjąć usługodawcy, aby zapewnić brak dostępu do poszczególnych chronionych treści (motyw 79 uzasadnienia wyroku). Powołując się jednak na orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, wyjaśnił dalej, że wymaganie by wszelkie ograniczenia korzystania z prawa podstawowego były przewidziane przez ustawę, nie wyklucza, by uregulowanie zawierające to ograniczenie było sformułowane w sposób otwarty, tak aby można je było dostosować do zmieniających się sytuacji. O zachowaniu zasady proporcjonalności decydują też gwarancje określone w Artykule 17 ust. 7 – 10 Dyrektywy 2019/790, a więc między innymi wyłączenie środków, które filtrują i blokują zgodne z prawem treści w trakcie ich zamieszczania online (motyw 87 uzasadnienia wyroku), zapewnienie zaskarżania zablokowania treści, które będzie rozstrzygane przez człowieka a nie algorytm, a także zapewnienie aby użytkownicy posiadali prawo zamieszczania i udostępniania treści generowanych przez siebie do celów takich jak cytowanie, krytykowanie, recenzowanie, karykaturowanie, parodiowanie i pastisz (motyw 87 uzasadnienia wyroku).

Skutki wyroku dla dostarczycieli treści i użytkowników sieci

Wyrok prowadzi do utrzymania w mocy wszystkich postanowień Dyrektywy 2019/790 i konieczności jej implementowania przez Polskę w dotychczas ustalonym brzmieniu. Jej postanowienia mają zapewnić użytkownikom możliwość korzystania z praw autorskich w granicach określonych do tej pory przez eksploatację praw autorskich w rzeczywistości „analogowej”, a uprawnionym, w szczególności twórcom i wydawcom, możliwość walki z ciągłymi naruszeniami praw autorskich w Internecie, czyli pojawianiem ponownym treści, co do których już zgłoszono naruszenie praw autorskich. Dla usługodawców wyrok oznacza nie tylko konieczność natychmiastowego reagowania na zgłoszenia naruszenia, do czego byli już zobowiązani na podstawie dotychczasowych przepisów, ale także trwałego blokowania treści użytkowników, którzy dopuszczali się udokumentowanych naruszeń prawa w przeszłości. Każdorazowo decydujące będzie posiadanie przez usługodawcę pozytywnej informacji o przysługujących prawach autorskich, więc prewencyjne, i co ważniejsze dowolne blokowanie treści przez usługodawców nie będzie chronione przepisami Dyrektywy 2019/790.

0 Komentarzy
nowe technologie prawo autorskie prawo IT

NFT a nabycie praw autorskich

7 marca 2022

W ostatnim czasie świat obiegła informacja o nietypowej transakcji. Grupa miłośników NFT – SpiceDAO – pochwaliła się zakupem książki za gigantyczną kwotę 2,66 mln euro. Storyboard „Diuny” autorstwa Alejandro Jodorowsky’ego stanowi zbiór koncepcji, notatek, które miały doprowadzić do powstania ekranizacji filmowej w latach 70. XX wieku. W dokonanym zakupie nie byłoby niczego nadzwyczajnego, gdyby nie komentarz zamieszczony na portalu Twitter. Przedstawiciele SpiceDAO poinformowali, że wraz z zakupem książki przejęli także prawa do powieści Franka Herberta[1]. W rzeczywistości nabyli jednak wyłącznie unikatowy egzemplarz książki. Wynikłe nieporozumienie, a także rosnąca popularność NFT w środowisku cyfrowym, skłoniły nas do wyjaśnienia, co w momencie zakupu NFT staje się własnością nabywców.

Tokeny NFT

Powstanie tokenów NFT (ang. non-fungible token) wiąże się z rozwojem blockchaina Ethereum. Dostrzeżono wówczas możliwość nowego zastosowania rozwiązań znanych z kryptowalut. W tym przypadku kluczowa miała być jednak nie ilość, a „jakość” gromadzonych kryptoaktywów.

NFT, sam w sobie, nie posiada szczególnej wartości. Uzyskuje ją dopiero z chwilą powiązania z jakimś przedmiotem lub prawem. Tzw. tokenizacja polega zatem na stworzeniu reprezentacji określonego dobra w sieci blockchain. Dzięki jawności transakcji oraz zabezpieczeniom kryptograficznym obrót NFT jest stosunkowo prosty i jednocześnie wyjątkowo odporny na różne próby manipulacji (np. „mnożenie” tokenów, „sprzedaż” przez nieuprawnione podmioty). Z tego też powodu technologia ta w bardzo krótkim czasie zyskała ogromną popularność.

Obecnie tokenizacji podlegają głównie obiekty cyfrowe (grafiki, zdjęcia, utwory dźwiękowe czy wiadomości opublikowane w mediach społecznościowych). NFT może zostać powiązany również z dobrami materialnymi (np. książką). Takie rozwiązanie powoduje jednak szereg trudności praktycznych, powstających na styku świata cyfrowego oraz rzeczywistego. Dlatego też tokenizacja przedmiotów fizycznych nadal nie jest popularna.

Samo powiązanie NFT z danym przedmiotem ma zwykle charakter umowny. Nawet dobra cyfrowe nie są zapisywane „w tokenie” ani na sieci blockchain. Często NFT zawiera jedynie link pozwalający na ustalenie powiązanego przedmiotu. Zamieszczenie wspomnianego linku (lub innego odnośnika) nie przesądza jednak o nabyciu jakichś praw do wskazanego przedmiotu. Kupując token, faktycznie uzyskujemy jedynie prawo „posiadania”, używania i rozporządzania danym NFT. Wszystkie dodatkowe korzyści muszą wprost wynikać z treści umowy zawartej wraz z nabyciem tokena. Przysługujących uprawnień nie można domniemywać.

Należy również pamiętać, że sama tokenizacja nie wyłącza konieczności stosowania obowiązujących przepisów. Prawa nabywane wraz z tokenem podlegają takim samym regułom, jak te uzyskane w sposób tradycyjny. Powyższe uwagi dotyczą również problematyki autorskich praw majątkowych.

NFT a nabycie praw autorskich

Tokenizacja stanowi jedno z pól eksploatacji w rozumieniu przepisów prawa autorskiego. Sprzedawca NFT (niebędący twórcą tokenizowanego utworu) musi wcześniej nabyć prawa do dzieła lub uzyskać odpowiednią licencję. Dopiero wówczas może przystąpić do sprzedaży tokena osobom zainteresowanym.

Nawet gdy sprzedawcą jest osoba uprawniona do dysponowania utworem, bez wyraźnego wskazania w umowie, nabycie NFT nie przenosi autorskich praw majątkowych ani nie wiąże się z udzieleniem licencji. W przypadku braku takiego zastrzeżenia umownego, nabywca NFT nie będzie uprawniony do korzystania z utworu, poza określonymi wyjątkami (m.in. dla celów osobistych). Taki token może być traktowany jako egzemplarz utworu, o wartości przede wszystkim kolekcjonerskiej. Nabywcy przysługują zatem prawa analogiczne, jak nabywcy papierowej książki.

Oczywiście, zgodnie z zasadą swobody umów, strony mogą ustalić, że wraz z przeprowadzeniem tokenizacji dojdzie do jednoczesnego przeniesienia autorskich praw majątkowych lub udzielenia licencji na dany utwór. W praktyce częściej można spotkać drugie z tych rozwiązań. Udzielana licencja zwykle ma bardzo wąski zakres i obejmuje jedynie korzystanie z utworu dla potrzeb własnych nabywcy tokena. Komercyjne wykorzystanie dzieła jest wówczas niedopuszczalne.

Warto również dodać, że wiele regulacji krajowych wymaga zachowania odpowiedniej formy umowy w zakresie przeniesienia praw autorskich. Transakcje dotyczące tokenów (nawet realizowane pomiędzy zweryfikowanymi użytkownikami giełd) zwykle takich wymogów nie spełniają. Tak będzie również w przypadku prawa polskiego, gdzie wymagane jest zawarcie umowy pisemnej lub opatrzonej kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Realizacja tego wymogu wiązałaby się z koniecznością zawierania dodatkowych umów, poza blockchainem.

Podsumowując, nabycie NFT najczęściej nie będzie wiązało się z przeniesieniem autorskich praw majątkowych, a co najwyżej z uzyskaniem licencji. Będzie ona określała dopuszczalny zakres korzystania z utworu powiązanego z tokenem. Osoby zainteresowane nabyciem tokena powinny zatem wcześniej dokładnie zapoznać się z treścią licencji. Pozwoli to uniknąć nieporozumień podobnych do tych, jak w przypadku SpiceDAO.

Autorzy wpisu: Jakub Mokrzycki i Łukasz Gil

[1] Źródło:
https://twitter.com/TheSpiceDAO/status/1482404318347153413?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1482404318347153413%7Ctwgr%5E%7Ctwcon%5Es1_&ref_url=https%3A%2F%2Faszdziennik.pl%2F136629grupa-nft-kupila-egzemplarz-diuny-i-mysli-ze-kupila-prawa-autorskie.

0 Komentarzy
nowe technologie prawo autorskie prawo IT

Dyrektywa cyfrowa – dozwolony użytek w kształceniu na odległość

15 grudnia 2021

W ramach cyklu artykułów dotyczących dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE, kolejny artykuł poświęcamy przepisom dotyczącym korzystania z utworów i innych przedmiotów objętych ochroną w cyfrowej i transgranicznej działalności.

Proces nauczania nabrał charakteru nie tylko transgranicznego, ale przede wszystkim cyfrowego, do czego w dużej mierze przyczyniła się epidemia COVID-19, wymuszając przejście na nauczanie zdalne. Dyrektywa cyfrowa wychodzi naprzeciw instytucjom oświatowym i uczelniom, rozszerzając zakres dozwolonego użytku utworów dla celów nauczania. Pytanie, jakie może powstać, to czy robi to w sposób oczekiwany przez środowisko?

Dozwolony użytek na gruncie prawa polskiego

Ustawodawca europejski już wiele lat temu[1] przewidział dozwolony użytek utworów na potrzeby nauczania, dając jednak państwom członkowskim pewną swobodę co do zakresu i sposobu jego wdrożenia. Przypomnijmy, że dozwolony użytek sprowadza się do możliwości korzystania z utworu bez konieczności uzyskania zgody twórcy. W polskim prawie taki dozwolony użytek znalazł odzwierciedlenie w art. 27 prawa autorskiego, zgodnie z którym:

„1.Instytucje oświatowe oraz podmioty, o których mowa w art. 7 ust. 1 pkt 1, 2 i 4-8 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, mogą na potrzeby zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych lub w celu prowadzenia działalności naukowej korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz zwielokrotniać w tym celu rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów.

2. W przypadku publicznego udostępniania utworów w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym (tj. przez internet – przyp. aut.) korzystanie, o którym mowa w ust. 1, jest dozwolone wyłącznie dla ograniczonego kręgu osób uczących się, nauczających lub prowadzących badania naukowe, zidentyfikowanych przez podmioty wymienione w ust. 1.”.

Jednakże nie wszystkie państwa członkowskie w takim samym stopniu wdrożyły dyrektywę z 2001 r. – w wyniku przede wszystkim różnic pomiędzy krajowymi systemami prawnymi, różnych potrzeb placówek edukacyjnych, jak i różnych poziomów kształcenia. Brak owej pewności prawnej co do ujęcia dozwolonego użytku na potrzeby dydaktyczne był jednym z impulsów prac nad dyrektywą. Zauważono także, że w dotychczasowej regulacji nie przewidziano skutku transgranicznego nauczania, a ponadto niejasny był zakres zastosowania dozwolonego użytku do cyfrowych sposobów korzystania z utworów, nauczania przez internet i na odległość.

Dozwolony użytek w świetle dyrektywy

W świetle art. 5 ust. 1 dyrektywy cyfrowej państwa członkowskie zobowiązane są dostosować swoje prawodawstwo tak, aby objąć dozwolonym użytkiem na potrzeby edukacyjne także „cyfrowe korzystanie z utworów i innych przedmiotów objętych ochroną wyłącznie w celu zilustrowania w ramach nauczania, w zakresie uzasadnionym przez niekomercyjny cel, który ma zostać osiągnięty, pod warunkiem że korzystanie:

  • odbywa się na odpowiedzialność placówki edukacyjnej, na jej terenie lub w innym miejscu, lub za pośrednictwem bezpiecznego środowiska elektronicznego dostępnego wyłącznie dla uczniów lub studentów i pracowników dydaktycznych danej placówki edukacyjnej; oraz
  • jest opatrzone informacją dotyczącą źródła, łącznie z imieniem i nazwiskiem twórcy, chyba że okaże się to niemożliwe.”.

A zatem, aby móc korzystać z dozwolonego użytku w przypadku kształcenia na odległość – niezależnie od obowiązku wskazania źródła i danych twórcy – przede wszystkim zapewnić należy bezpieczne środowisko elektroniczne. Zgodnie ze wskazówkami zawartymi w preambule[2] jest to cyfrowe środowisko nauczania, do którego dostęp jest ograniczony – dzięki odpowiednim procedurom uwierzytelniania z użyciem hasła – do personelu nauczającego tej placówki edukacyjnej oraz uczniów lub studentów zapisanych na dany program nauki. Bez większych wątpliwości możemy uznać, że takim środowiskiem są dedykowane strony internetowe i platformy edukacyjne, do których dostęp mają wyłącznie uczniowie lub studenci. Pojawia się jednak pytanie, czy korzystanie z zamkniętej grupy na Facebooku również spełnia owe przesłanki?

W preambule[3] podkreślono także, że:

  • placówka edukacyjna obejmuje poziom kształcenia podstawowego, średniego, zawodowego i wyższego, a więc zakres dozwolonego użytku obejmuje wszystkie szczeble edukacji;
  • przy dokonywaniu oceny, czy działalność danej placówki edukacyjnej ma charakter niekomercyjny, struktura organizacyjna i środki finansowania tej placówki nie powinny być decydującymi czynnikami – a więc fakt, że szkoła ma charakter niepubliczny, nie ma znaczenia dla zastosowania dozwolonego użytku;
  • dozwolony użytek obejmuje zarówno korzystanie z utworów w klasie lub innych miejscach za pomocą narzędzi cyfrowych, np. elektronicznych tablic lub urządzeń cyfrowych, które mogą być podłączone do internetu, jak i korzystanie na odległość w bezpiecznym środowisku elektronicznym, np. w kontekście kursów internetowych lub dostępu do materiałów dydaktycznych uzupełniających dany kurs.

Jednocześnie, na mocy art. 7 ust. 2 dyrektywy, zastosowanie nadal będą mieć granice dozwolonego użytku, tj. brak kolizji z normalną eksploatacją utworu oraz niepowodowanie nadmiernego uszczerbku dla uzasadnionych interesów podmiotów uprawnionych (zob. art. 35 prawa autorskiego).

Jednocześnie, w świetle art. 6 ust. 2 dyrektywy, państwa członkowskie mogą, opcjonalnie, wyłączyć zastosowanie dozwolonego użytku w całości lub go ograniczyć „w odniesieniu do szczególnych sposobów korzystania lub szczególnych rodzajów utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną, takich jak materiał przeznaczony przede wszystkim na rynek edukacyjny lub zapis nutowy”, jeżeli „odpowiednie licencje”, które uwzględniają potrzeby i specyfikę placówek edukacyjnych, są łatwo dostępne na rynku. Skutek regulacji sprowadza się do tego, że sama możliwość zawarcia z twórcą umowy licencyjnej na korzystanie z utworu może uchylać dozwolony użytek. W doktrynie przepis dyrektywy budzi kontrowersje[4], gdyż już samo zaoferowanie placówce edukacyjnej przez twórcę zawarcia licencji, nawet na bardzo niekorzystnych warunkach finansowych, stanowiłoby ową „łatwo dostępną na rynku” licencję. Twórca zatem mógłby swym działaniem wpływać na zakres zastosowania dozwolonego użytku.

Na chwilę obecną nie wiemy, jaki kierunek zmian obierze polski ustawodawca. Trudno jednak oprzeć się wrażeniu, że dyrektywa cyfrowa, wprowadzając opcjonalność i uznaniowość wyłączenia dozwolonego użytku, nie sprzyja pełnej harmonizacji przepisów prawnych obowiązujących w państwach członkowskich Unii Europejskiej.

Autorka wpisu: Marta Pasztaleniec

[1] Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym; https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32001L0029&from=PL.

[2] Motyw 22 preambuły.

[3] Motywy 20 i 21 preambuły.

[4] Szaroma Marta, Korzystanie z utworów i innych przedmiotów objętych ochroną w cyfrowej i transgranicznej działalności dydaktycznej w świetle art. 5 dyrektywy 2019/790; ZNUJ. PPWI 2021/1/61-81.

0 Komentarzy
nowe technologie prawo autorskie prawo IT

Zasady odpowiedzialności dostawców za treści udostępniane przez użytkowników Internetu – cenzura w sieci?

7 grudnia 2021

Zasady odpowiedzialności za treści udostępniane przez użytkowników w Internecie są kwestią, która budzi największe kontrowersje na gruncie dyrektywy cyfrowej, gdyż regulacji tej przypięto łatkę „cenzury w internecie”. Lektura art. 17 dyrektywy nie pozwala jednak w sposób łatwy i czytelny odszyfrować intencji ustawodawcy unijnego i ocenić skutków prawnych, jakie wiążą się z jej wdrożeniem.

Podkreślić należy, że dyrektywa dotyczy odpowiedzialności dostawców usług internetowych za publikację przez użytkowników treści naruszających prawa autorskie, a nie publikacji takich treści przez samych dostawców – w tym drugim przypadku ich odpowiedzialność kształtowana jest na zasadach ogólnych. Określając krąg podmiotów ponoszących odpowiedzialność na nowych zasadach, należy także uwzględnić zawartą w dyrektywie definicję „dostawcy usług udostępniania treści online” i wyłączenia podmiotowe, o czym pisaliśmy w poprzednim artykule. Dyrektywa dotyczy więc w szczególności dostawców takich, jak You Tube, Twitter, Chomikuj czy Facebook, ale także każdej innej strony internetowej, która służy do udostępniania treści chronionych prawem autorskim.

Przypomnijmy, że aktualnie dostawca usług internetowych ponosi odpowiedzialność, gdy ma świadomość, że umieszczona na stronie internetowej treść narusza prawa autorskie lub po otrzymaniu wiarygodnej wiadomości o bezprawnym charakterze danych – niezwłocznie nie uniemożliwi do niej dostępu.

Zasady odpowiedzialności

Natomiast art. 17 dyrektywy modyfikuje odpowiedzialność dostawcy, przede wszystkim przesądzając, że:

„dostawca usług udostępniania treści online dokonuje czynności publicznego udostępniania lub czynności podawania do publicznej wiadomości do celów niniejszej dyrektywy, w przypadku gdy udziela on publicznego dostępu do chronionych prawem autorskim utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną zamieszczanych przez jego użytkowników”.

Zapewnienie na stronie internetowej publicznego dostępu do utworu chronionego prawem autorskim (np. książki, zdjęcia lub pliku mp3) oznacza więc wkroczenie w monopol prawnoautorski.

W takim wypadku:

  • dostawca usług udostępniania treści online, w celu publicznego udostępniania lub podawania do publicznej wiadomości utworów, musi uzyskać zezwolenie od podmiotów uprawnionych z tytułu autorskich praw majątkowych (twórcy, producenta lub wydawcy), np. zawierając umowę licencji (co często wiązać się będzie z wynagrodzeniem na rzecz licencjodawcy);
  • jeżeli dostawca usług udostępniania treści online uzyska takie zezwolenie – zezwolenie to obejmuje swoim zakresem również czynności wykonywane przez użytkowników usług, a więc niejako „legitymuje” bezprawne działania użytkowników, ale tylko wówczas, gdy nie działają oni na zasadach komercyjnych lub gdy ich działalność nie przynosi znaczących przychodów;
  • jeżeli dostawca usług udostępniania treści online nie uzyska zezwolenia, ponosić będzie odpowiedzialność za naruszenie autorskich praw do utworu, chyba że wykaże, że:
    • dołożył wszelkich starań, aby uzyskać zezwolenie oraz
    • dołożył wszelkich starań – zgodnie z wysokimi standardami staranności zawodowej w sektorze – aby zapewnić brak dostępu do poszczególnych utworów i innych przedmiotów objętych ochroną, w odniesieniu do których podmioty uprawnione przekazały dostawcom usług odpowiednie i niezbędne informacje oraz w każdym przypadku
    • działał niezwłocznie po otrzymaniu odpowiednio uzasadnionego zastrzeżenia od podmiotów uprawnionych w celu zablokowania dostępu do utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną, których dotyczy zastrzeżenie, lub usunięcia ich ze swoich stron internetowych, a także
    • dołożył wszelkich starań, aby zapobiec ich przyszłemu zamieszczaniu.

Zasadą więc będzie konieczność uzyskania zezwolenia uprawnionego twórcy (lub innej osoby) na publikację przez użytkowników utworów, co w praktyce w wielu przypadkach może być nie tyle trudne, co niewykonalne. W sytuacji braku zezwolenia wykazanie aktów staranności pozwoli na uniknięcie odpowiedzialności.

Jednocześnie zastrzeżono, że przy ocenie, czy dany dostawca spełnia opisane ww. obowiązki „w świetle zasady proporcjonalności”, należy każdorazowo uwzględnić:

  • rodzaj, odbiorców i skalę świadczonych usług oraz rodzaj utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną zamieszczanych przez użytkowników usługi, oraz
  • dostępność odpowiednich i skutecznych środków oraz ich koszt dla dostawców usług.

Powyższe nieostre przesłanki potraktować można jako wskazówki dla sądów orzekających w sprawie naruszeń praw autorskich w sieci.

Jednocześnie nadal utrzymano, jako wyjątek od konieczności uzyskania zezwolenia, publikację utworów w ramach cytatu, krytyki, recenzowania oraz korzystanie do celów karykatury, parodii lub pastiszu.

Skutki zmian

Jaka więc jest istota zmiany, którą niesie dyrektywa? Aktualnie serwisy internetowe, w których użytkownicy publikują treści, zobowiązane są w zasadzie do usunięcia „pirackich” treści po otrzymaniu wiarygodnej wiadomości o ich bezprawnym charakterze, niełatwe jest bowiem wykazanie świadomości dostawcy bezprawności takiej treści. Dyrektywa natomiast przesuwa punt ciężkości i serwisy internetowe, aby nie narazić się na roszczenia w związku z naruszeniem praw autorskich, w ogóle nie będą mogły dopuszczać do ich publikacji. Uzyskanie zezwolenia podmiotów uprawnionych w postaci licencji, a nawet wykazanie ww. aktów staranności w przypadku braku licencji, wymaga podjęcia działań wyprzedzających użytkowników, co jest nieco karkołomne – skąd bowiem dostawca ma wiedzieć, jaka treść zostanie zamieszczona przez użytkownika na jego stronie internetowej? W praktyce więc należy spodziewać się filtrowania zamieszczanych treści poprzez stosowanie algorytmów, które oceniać będą w sposób automatyczny charakter publikowanej treści. Sprostanie obowiązkom wynikającym z dyrektywy w zasadzie nie jest możliwe bez weryfikacji publikowanych treści pod kątem zgodności z prawem autorskim, mimo że wprost przesądzono w dyrektywie, że dostawcy nie mają ogólnego obowiązku nadzoru, tj. weryfikacji każdej treści zamieszczanej przez użytkowników.

Niewątpliwie dotychczasowe zasady ponoszenia odpowiedzialności przez dostawców nie były wystarczające i w sposób systematyczny dochodziło w sieci do naruszeń praw autorskich. Najbardziej pokrzywdzonym były osoby uprawnione z tytułu praw autorskich, przede wszystkim twórcy, producenci i wydawcy. Publikacja utworów bez ich zgody naturalnie pozbawiała ich wynagrodzenia. O ile jednak międzynarodowi giganci internetowi z nowymi obowiązkami zapewne sobie poradzą, o tyle wiele mniejszych serwisów, które nie będą mogły sobie pozwolić na udźwignięcie ryzyka naruszenia praw autorskich, zapewne zaprzestanie działalności.

Autorka wpisu: Marta Pasztaleniec

0 Komentarzy