konkurencja

We wtorek, tj. 04.09.2018 r. w życie weszła nowelizacja ustawy z dnia 16.04.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (dalej jako: „UZNK”). Zmiany dotyczą głównie kwestii definicyjnych, związanych z rozumieniem czym jest „tajemnica przedsiębiorstwa” i wynikają z obowiązku implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/943 z dnia 08.06.2016 r. w sprawie ochrony niejawnego know – how i niejawnych informacji handlowych (tajemnic przedsiębiorstwa) przed ich bezprawnym pozyskaniem, wykorzystaniem i ujawnianiem (dalej jako: „Dyrektywa o poufności”, jej główne założenia przedstawialiśmy tutaj). W jaki sposób polski ustawodawca inkorporował Dyrektywę o poufności do polskiego porządku prawnego i jakie nastąpiły zmiany? Jakie mają one znaczenie dla praktyki? O tym pokrótce poniżej.

Definicja tajemnicy przedsiębiorstwa

Do tej pory tajemnica przedsiębiorstwa definiowana była w art. 11 ust. 4 UZNK przez pryzmat 3 przesłanek, jako informacja:

• nieujawniona do wiadomości publicznej,
• o charakterze technologicznym, technicznym, organizacyjnym przedsiębiorstwa lub inna posiadająca wartość gospodarczą, co do której
• przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich w poufności.

Obecna definicja tajemnicy przedsiębiorstwa jest bardziej rozbudowana i została zamieszczona w ust. 3 art. 11 UZNK, który stanowi, że: „Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności”.

Wprowadzone zmiany mają ogromne znaczenie dla praktyki. Nowa definicja w większej mierze chroni bowiem te osoby, które na co dzień mają do czynienia z informacjami potencjalnie mogącymi stanowić tajemnicę przedsiębiorstwa (np. sposób wytwarzania jakiegoś produktu), jednak wiedza ta może być przez nich z łatwością „odkodowana” na podstawie ogólnodostępnych danych, przy wykorzystaniu posiadanej wiedzy i doświadczenia. Zawężenie zatem przez ustawodawcę zakresu informacji z „nieujawnionej do wiadomości publicznej” do informacji „nieznanej powszechnie osobie trudniącej się daną dziedziną nauki”, należy uznać za rozwiązanie korzystne i pożądane.

Zmiany dotyczą również zakresu obowiązku zabezpieczenia danej informacji w poufności. Zarówno wcześniejsza definicja („niezbędne działania”) jak i obecna (odwołująca się do działania z „należytą starannością”), nie wskazują przykładowego katalogu czynności, jakie powinien podjąć przedsiębiorca w celu zabezpieczenia tajemnicy przedsiębiorstwa. Wydaje się, że w tej kwestii aktualne pozostanie dotychczasowe orzecznictwo i praktyka. Nadal szczególnie istotny będzie spoczywający na przedsiębiorcy obowiązek ustalenia konkretnego katalogu informacji, które mają być chronione oraz zaznajomienia współpracowników z tym katalogiem (co oznacza, że współpracownik nie może decydować sam co jest tajemnicą przedsiębiorstwa, a co nie). Choć Dyrektywa o poufności stanowiła o „rozsądnych działaniach w danych okolicznościach”, to podejście polskiego ustawodawcy wprowadzającego „należytą staranność” wydaje się być bardziej restrykcyjne.

Ważna zmiana dotyczy podmiotu, który powinien kierować się należytą starannością w celu zachowania  informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa w poufności. Nie jest to już tylko szeroko rozumiany „przedsiębiorca” (przede wszystkim właściciel informacji). Są to także osoby, które informacjami rozporządzają i z nich korzystają. Dookreślenie katalogu pozwoli szerzej chronić informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa także przez osoby, które w trakcie świadczonych usług posługują się nimi.

Pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa – nowa czynność sprawcza

Z definicji czynu nieuczciwej konkurencji zawartego w art. 11 ust. 1 UZNK usunięto czynność „przekazania” informacji stanowiących tajemnicy przedsiębiorstwa, sankcjonując natomiast ich „pozyskanie”. W ten sposób rozszerzono odpowiedzialność również na te podmioty, które w sposób bezprawny stały się posiadaczami tajemnicy przedsiębiorstwa.

Ustawodawca w art. 11 ust. 3 UZNK wskazał, że nieuprawnione pozyskanie ma miejsce w szczególności, gdy „następuje bez zgody uprawnionego do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi i wynika z nieuprawnionego dostępu, przywłaszczenia, kopiowania dokumentów, przedmiotów, materiałów, substancji, plików elektronicznych obejmujących te informacje lub umożliwiających wnioskowanie o ich treści”.

Przeciwdziałanie bezprawnemu pozyskaniu informacji, które stanowią tajemnicę przedsiębiorstwa jest w pełni uzasadnione. Samo już pozostawanie chronionych plików/dokumentów poza domeną przedsiębiorcy, uniemożliwia ich należytą ochronę i stwarza realne ryzyko ich nieuprawnionego wykorzystania. Rozwiązanie to należy uznać za zasadne, zgodnie z zasadą „lepiej zapobiegać niż leczyć”.

Z zakresu bezprawnego pojęcia „pozyskania informacji” wyłączono takie ich uzyskanie, które nastąpiło w wyniku niezależnego odkrycia lub wytworzenia albo obserwacji, badania, rozłożenia na części, testowania przedmiotu dostępnego publicznie lub posiadanego zgodnie z prawem przez osobę, która pozyskała informację i której uprawnienie do pozyskania informacji, nie było ograniczone w chwili ich pozyskania. Postanowienie to jest wynikiem utrwalonej linii orzeczniczej, zgodnie z którą naruszeniem tajemnicy nie jest tzw. „reverse engineering” rozumiany jako proces badania produktu w celu ustalenia, jak on dokładnie działa, a także w jaki sposób i jakim kosztem został wykonany.

Ujawnianie i wykorzystanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa jako czyn nieuczciwej konkurencji

W art. 11 ust. 4 UZNK ustawodawca dookreślił, że do popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji, dochodzi w szczególności gdy wykorzystanie lub ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa następuje bez zgody uprawnionego, co (jednocześnie) narusza obowiązek ograniczenia wykorzystywania lub ujawniania tego rodzaju informacji poufnych wynikający z ustawy, czynności prawnej lub innego aktu albo gdy zostaje to dokonane przez osobę, która pozyskała te informację w sposób bezprawny (obecnie „pozyskanie” usankcjonowano na gruncie UZNK, o czym powyżej). W ten sposób w nowej UZNK szczególny nacisk położono na obowiązek uzyskania przez korzystającego z informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa zgody na jakiekolwiek ich ujawnienie/wykorzystanie.

W znowelizowanej UZNK podkreślono, że czyn nieuczciwej konkurencji polegający na ujawnieniu, wykorzystaniu lub pozyskaniu informacji zostanie popełniony także wtedy, kiedy w chwili ujawnienia lub wykorzystania tajemnicy osoba wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła wiedzieć, że informacje zostały pozyskane bezpośrednio lub pośrednio od tego, kto wykorzystał lub ujawnił je w okolicznościach omówionych powyżej (tak: art. 11 ust. 5 UZNK). Przepis ten nakłada obowiązek zachowania większego rozsądku w przypadku zapoznania się z informacjami, które mogły być poddane szczególnej ochronie. Pozwoli to na pełniejszą ochronę informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.

Ochrona tzw. „sygnalistów” (ang. Whistleblowers)

W art. 11 ust. 8 UZNK wyłączono odpowiedzialność za ujawnienie, wykorzystanie, pozyskanie tajemnicy przedsiębiorstwo, jeżeli miało to miejsce w celu ochrony interesu chronionego prawem, swobody wypowiedzi, ujawnienia nieprawidłowości lub uchybień, itp., i zostało podjęte w celu ochrony interesu publicznego lub w związku z pełnieniem funkcji przedstawiciela pracowników. Wprowadzona instytucja obejmuje zatem ochroną sygnalistów, czyli osoby, które zgłaszają nadużycia w firmie. Asekuracja takich osób, zarówno na gruncie prawa polskiego, jak i unijnego jest coraz częściej spotykana w praktyce.

Rozszerzenie katalogu sankcji za czyn nieuczciwej konkurencji

Na skutek dokonanych zmian, rozszerzeniu uległ także katalog sankcji przysługujących uprawnionemu za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa (vide: art. 18 UZNK). Wprowadzono możliwość zobowiązania pozwanego – na wniosek powoda – do podania do publicznej wiadomości informacji o wyroku lub jego treści (o ile nie doprowadzi to ponownie do ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa). Zamiast roszczeń o nakazanie zaniechania niedozwolonych działań i usunięcia ich skutków (przewidzianych w art. 18 ust. 1 pkt. 1 i 2 UZNK) sąd będzie mógł na wniosek pozwanego zobowiązać go do zapłaty na rzecz powoda wynagrodzenia (w przyp. spełnienia warunków określonych w art. 18 ust. 4 pkt 1)-3) UZNK). Natomiast uprawniony zamiast odszkodowania, o którym mowa w art. 18 ust. 1 pkt 4 UZNK ma prawo żądać naprawienia szkody poprzez zapłatę określonej sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości wynagrodzenia, jakie byłoby mu należne za udzielenie zgody na korzystanie z informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.

Zmiana terminu przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z czynu nieuczciwej konkurencji

Ustawodawca zmodyfikował termin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wynikłej wskutek czynu nieuczciwej konkurencji stanowiącego jednocześnie zbrodnię lub występek, wskazując że termin ten nie może skończyć się później niż z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa (tak: art. 20 ust 4 UZNK). Przy czym ogólny 3-letni termin przedawnienia roszczeń z tytułu nieuczciwej konkurencji (liczony odrębnie dla każdego czynu) pozostał bez zmian.

Nowy czyn przestępczy

W art. 23 ust. 1 UZNK przewidziano odpowiedzialność karną osób, które wykorzystają lub ujawnią informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, z którą zapoznały się: (i) biorąc udział w postępowaniu sądowym, dotyczącym naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa albo (ii) mając dostęp do akt takiego postępowania. Warunkiem poniesienia odpowiedzialności jest wyłączenie przez Sąd jawności rozprawy.

Wyłączenie okresu ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa wobec pracowników

Ustawodawca zrezygnował z regulacji zawartej do tej pory w art. 11 ust. 2 UZNK, która nakładała wobec pracowników obowiązek zachowania ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa na okres 3 lat od ustania stosunku pracy. Założeniem dokonanej zmiany było to, że Dyrektywa o poufności nie przewiduje żadnych ograniczeń czasowych ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, w odniesieniu do jakiejkolwiek kategorii podmiotowej. Brak unormowania w UZNK kwestii ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa wobec pracowników sprawia, że konieczne lub co najmniej uzasadnione, powinno być uregulowanie tej materii bezpośrednio w umowie o pracę lub innej odrębnej umowie zawartej przez strony.

Podsumowanie

Biorąc pod uwagę wcześniejsze, dość lakoniczne przepisy UZNK odnoszące się do ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa i roszczeń jakie przysługują za ich naruszenie, można odnieść wrażenie, że implementacja Dyrektywy mocno skomplikowała tę kwestię. Wydaje się , że szersze regulacje pozwalają na uszczegółowienie zakresu odpowiedzialności oraz penalizację tylko tych zachowań, które rzeczywiście mogą negatywnie wpłynąć na prawidłowe działanie konkurencji na rynku. Czas pokaże jak nowe przepisy będą stosowane w praktyce.