Marta Pasztaleniec

Zasady odpowiedzialności za treści udostępniane przez użytkowników w Internecie są kwestią, która budzi największe kontrowersje na gruncie dyrektywy cyfrowej, gdyż regulacji tej przypięto łatkę „cenzury w internecie”. Lektura art. 17 dyrektywy nie pozwala jednak w sposób łatwy i czytelny odszyfrować intencji ustawodawcy unijnego i ocenić skutków prawnych, jakie wiążą się z jej wdrożeniem.

Podkreślić należy, że dyrektywa dotyczy odpowiedzialności dostawców usług internetowych za publikację przez użytkowników treści naruszających prawa autorskie, a nie publikacji takich treści przez samych dostawców – w tym drugim przypadku ich odpowiedzialność kształtowana jest na zasadach ogólnych. Określając krąg podmiotów ponoszących odpowiedzialność na nowych zasadach, należy także uwzględnić zawartą w dyrektywie definicję „dostawcy usług udostępniania treści online” i wyłączenia podmiotowe, o czym pisaliśmy w poprzednim artykule. Dyrektywa dotyczy więc w szczególności dostawców takich, jak You Tube, Twitter, Chomikuj czy Facebook, ale także każdej innej strony internetowej, która służy do udostępniania treści chronionych prawem autorskim.

Przypomnijmy, że aktualnie dostawca usług internetowych ponosi odpowiedzialność, gdy ma świadomość, że umieszczona na stronie internetowej treść narusza prawa autorskie lub po otrzymaniu wiarygodnej wiadomości o bezprawnym charakterze danych – niezwłocznie nie uniemożliwi do niej dostępu.

Zasady odpowiedzialności

Natomiast art. 17 dyrektywy modyfikuje odpowiedzialność dostawcy, przede wszystkim przesądzając, że:

„dostawca usług udostępniania treści online dokonuje czynności publicznego udostępniania lub czynności podawania do publicznej wiadomości do celów niniejszej dyrektywy, w przypadku gdy udziela on publicznego dostępu do chronionych prawem autorskim utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną zamieszczanych przez jego użytkowników”.

Zapewnienie na stronie internetowej publicznego dostępu do utworu chronionego prawem autorskim (np. książki, zdjęcia lub pliku mp3) oznacza więc wkroczenie w monopol prawnoautorski.

W takim wypadku:

• dostawca usług udostępniania treści online, w celu publicznego udostępniania lub podawania do publicznej wiadomości utworów, musi uzyskać zezwolenie od podmiotów uprawnionych z tytułu autorskich praw majątkowych (twórcy, producenta lub wydawcy), np. zawierając umowę licencji (co często wiązać się będzie z wynagrodzeniem na rzecz licencjodawcy);
• jeżeli dostawca usług udostępniania treści online uzyska takie zezwolenie – zezwolenie to obejmuje swoim zakresem również czynności wykonywane przez użytkowników usług, a więc niejako „legitymuje” bezprawne działania użytkowników, ale tylko wówczas, gdy nie działają oni na zasadach komercyjnych lub gdy ich działalność nie przynosi znaczących przychodów;
• jeżeli dostawca usług udostępniania treści online nie uzyska zezwolenia, ponosić będzie odpowiedzialność za naruszenie autorskich praw do utworu, chyba że wykaże, że:
  • dołożył wszelkich starań, aby uzyskać zezwolenie oraz
  • dołożył wszelkich starań – zgodnie z wysokimi standardami staranności zawodowej w sektorze – aby zapewnić brak dostępu do poszczególnych utworów i innych przedmiotów objętych ochroną, w odniesieniu do których podmioty uprawnione przekazały dostawcom usług odpowiednie i niezbędne informacje oraz w każdym przypadku
  • działał niezwłocznie po otrzymaniu odpowiednio uzasadnionego zastrzeżenia od podmiotów uprawnionych w celu zablokowania dostępu do utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną, których dotyczy zastrzeżenie, lub usunięcia ich ze swoich stron internetowych, a także
  • dołożył wszelkich starań, aby zapobiec ich przyszłemu zamieszczaniu.

Zasadą więc będzie konieczność uzyskania zezwolenia uprawnionego twórcy (lub innej osoby) na publikację przez użytkowników utworów, co w praktyce w wielu przypadkach może być nie tyle trudne, co niewykonalne. W sytuacji braku zezwolenia wykazanie aktów staranności pozwoli na uniknięcie odpowiedzialności.

Jednocześnie zastrzeżono, że przy ocenie, czy dany dostawca spełnia opisane ww. obowiązki „w świetle zasady proporcjonalności”, należy każdorazowo uwzględnić:

• rodzaj, odbiorców i skalę świadczonych usług oraz rodzaj utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną zamieszczanych przez użytkowników usługi, oraz
• dostępność odpowiednich i skutecznych środków oraz ich koszt dla dostawców usług.

Powyższe nieostre przesłanki potraktować można jako wskazówki dla sądów orzekających w sprawie naruszeń praw autorskich w sieci.

Jednocześnie nadal utrzymano, jako wyjątek od konieczności uzyskania zezwolenia, publikację utworów w ramach cytatu, krytyki, recenzowania oraz korzystanie do celów karykatury, parodii lub pastiszu.

Skutki zmian

Jaka więc jest istota zmiany, którą niesie dyrektywa? Aktualnie serwisy internetowe, w których użytkownicy publikują treści, zobowiązane są w zasadzie do usunięcia „pirackich” treści po otrzymaniu wiarygodnej wiadomości o ich bezprawnym charakterze, niełatwe jest bowiem wykazanie świadomości dostawcy bezprawności takiej treści. Dyrektywa natomiast przesuwa punt ciężkości i serwisy internetowe, aby nie narazić się na roszczenia w związku z naruszeniem praw autorskich, w ogóle nie będą mogły dopuszczać do ich publikacji. Uzyskanie zezwolenia podmiotów uprawnionych w postaci licencji, a nawet wykazanie ww. aktów staranności w przypadku braku licencji, wymaga podjęcia działań wyprzedzających użytkowników, co jest nieco karkołomne – skąd bowiem dostawca ma wiedzieć, jaka treść zostanie zamieszczona przez użytkownika na jego stronie internetowej? W praktyce więc należy spodziewać się filtrowania zamieszczanych treści poprzez stosowanie algorytmów, które oceniać będą w sposób automatyczny charakter publikowanej treści. Sprostanie obowiązkom wynikającym z dyrektywy w zasadzie nie jest możliwe bez weryfikacji publikowanych treści pod kątem zgodności z prawem autorskim, mimo że wprost przesądzono w dyrektywie, że dostawcy nie mają ogólnego obowiązku nadzoru, tj. weryfikacji każdej treści zamieszczanej przez użytkowników.

Niewątpliwie dotychczasowe zasady ponoszenia odpowiedzialności przez dostawców nie były wystarczające i w sposób systematyczny dochodziło w sieci do naruszeń praw autorskich. Najbardziej pokrzywdzonym były osoby uprawnione z tytułu praw autorskich, przede wszystkim twórcy, producenci i wydawcy. Publikacja utworów bez ich zgody naturalnie pozbawiała ich wynagrodzenia. O ile jednak międzynarodowi giganci internetowi z nowymi obowiązkami zapewne sobie poradzą, o tyle wiele mniejszych serwisów, które nie będą mogły sobie pozwolić na udźwignięcie ryzyka naruszenia praw autorskich, zapewne zaprzestanie działalności.

Autorka wpisu: Marta Pasztaleniec

W poprzednim artykule przybliżyliśmy Państwu główne aspekty Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE. Dziś omówimy kolejne kwestie dotyczące dostawcy usług udostępniania treści online.

Jednym z celów dyrektywy jest wspieranie rozwoju rynku udzielania licencji między podmiotami uprawnionymi z tytułu praw autorskich z dostawcami usług udostępniania treści online. Dyrektywa przesądza bowiem, że na warunkach w niej określonych dostawca platformy internetowej nie tylko jest pośrednikiem w udostępnianiu treści przez jej użytkowników, ale ponosi odpowiedzialność za te treści.

Po pierwsze więc należy odpowiedzieć na pytanie, kim jest  dostawca usługi udostępniania treści online, gdyż to na niego dyrektywa nakłada określone obowiązki.

Definicja

Zgodnie z art. 2 pkt 6 dyrektywy, poprzez dostawcę usług udostępniania treści online należy rozumieć:

• dostawcę usług społeczeństwa informacyjnego;
• którego głównym lub jednym z głównych celów jest przechowywanie i udzielanie publicznego dostępu do dużej liczby chronionych prawem autorskim utworów, lub innych przedmiotów objętych ochroną zamieszczanych przez użytkowników tych usług;
• które są przez niego organizowane i promowane w celach zarobkowych.

Jak wynika z powyższego, mamy do czynienia z pojęciami generalnymi i nieostrymi – jak bowiem rozumieć „dużą liczbę” utworów lub w jakich okolicznościach mamy do czynienia z publicznym dostępem jako „głównym lub jednym z głównych celów”? Na te pytania europejski ustawodawca nie daje odpowiedzi, niemniej jednak w motywie 62 preambuły dyrektywy wskazuje, że:

„Definicja usługi udostępniania treści online zawarta w niniejszej dyrektywie powinna obejmować wyłącznie usługi online, które odgrywają ważną rolę na rynku treści online, konkurując z innymi usługami online dotyczącymi treści, takimi jak internetowe usługi audio i wideo dla tych samych odbiorców”.

Co ciekawe, ocena tego, czy dostawca usług udostępniania treści online przechowuje i udziela dostępu do dużej ilości treści chronionych prawem autorskim, powinna być dokonywana indywidualnie dla każdego przypadku i uwzględniać połączenie elementów, takich jak odbiorcy usługi oraz liczba plików zawierających treści chronione prawem autorskim zamieszczanych przez użytkowników usługi.

Biorąc pod uwagę postulaty środowiska prawniczego[1] założyć należy, że ww. pojęcia doprecyzowane będą nie w ewentualnej ustawie implementującej dyrektywę, a raczej w drodze orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i sądów krajowych.

Wyłączenie

Dyrektywa jednocześnie wprost wyłącza określone podmioty z definicji dostawcy usług udostępniania treści online, stanowiąc, że nie są nim dostawcy takich usług, jak:

• nienastawione na zysk encyklopedie internetowe;
• nienastawione na zysk repozytoria naukowe i edukacyjne;
• platformy tworzenia otwartego oprogramowania (ang. open source) i platformy wymiany otwartego oprogramowania;
• usług łączności elektronicznej zdefiniowanych w dyrektywie (UE) 2018/1972 (dyrektywa ustanawiająca Europejski kodeks łączności elektronicznej);
• usług internetowych platform handlowych oraz
• usług w chmurze dla przedsiębiorstw i usług w chmurze obliczeniowej, którzy umożliwiają użytkownikom zamieszczanie treści na własny użytek (np. cyberschowki).

W konsekwencji, nawet jeżeli ww. podmioty udzielają publicznego dostępu do treści chronionych prawem autorskim – nie są uznawane za dostawców w rozumieniu dyrektywy. Wyłączeniem w szczególności objęte są internetowe platformy handlowe (np. Allegro, eBay), gdyż ich główną działalnością jest sprzedaż detaliczna online, a nie dostęp do utworów chronionych prawem autorskim.

Jednocześnie w motywie 62 preambuły dyrektywy przesądzono, że ww. mechanizm wyłączenia należy tak interpretować, że nie powinien mieć zastosowania do dostawców usług, których głównym celem jest podejmowanie lub ułatwianie piractwa autorskiego.

Autorka wpisu: Marta Pasztaleniec

[1] Wybrane aspekty implementacji przepisów dyrektywy 2019/790 i dyrektywy 2019/789 w zakresie udostępniania utworów online, Matlak Andrzej, Targosz Tomasz, Wyrwiński Michał, LexOnline.

Przyjęta w dniu 17 kwietnia 2019 r. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE, zwana również potocznie „dyrektywą cyfrową” lub „ACTA 2”, nadal nie została wdrożona do krajowego porządku prawnego. Stało się tak pomimo wyznaczenia ostatecznego terminu jej implementacji na dzień 7 czerwca 2021 r. O tym, że wdrożenie dyrektywy nie jest łatwe, świadczy fakt, że Polska nie jest osamotniona w opóźnieniu – 22 państwa UE nie wdrożyły jej postanowień w ogóle lub zrobiły to w sposób jedynie częściowy.

Bezpośrednie stosowanie

Dyrektywa jest instrumentem prawnym skierowanym do państw członkowskich, więc co do zasady nie jest ona stosowana bezpośrednio. Oznacza to, że ani obywatele, ani sądy nie mogą się powoływać na jej postanowienia. Jednakże orzecznictwo TSUE[1] wypracowało stanowisko, że w pewnych okolicznościach możemy stosować dyrektywę bezpośrednio, tj. jeżeli nie została wdrożona na czas, a jej postanowienia są wystarczająco jasne, precyzyjne oraz bezwarunkowe. Takie bezpośrednie stosowanie dyrektywy możliwe jest „jednokierunkowo” – jedynie obywatele, a nie państwo, mogą powoływać się na jej postanowienia.

Nie przesądzając w tym momencie, które z postanowień dyrektywy nadają się do bezpośredniego stosowania, należy podkreślić, że istotne jest poznanie już w tym momencie jej najważniejszych aspektów i problemów. Niebagatelny wpływ, jaki dyrektywa wywrze nie tylko na odpowiedzialność dostawców treści i usług on-line, ale także zwykłych użytkowników Internetu, jest ważnym, ale nie jedynym aspektem regulacji. Istotne są również takie kwestie, jak prawo twórców i wykonawców do godziwego wynagrodzenia, zasady eksploracji tekstów i danych na potrzeby badań naukowych, i działalności dydaktycznej on-line czy też ochrona publikacji prasowych dostępnych w Internecie.

Kontrowersje

Dyrektywa o prawach autorskich najednolitym rynku cyfrowym jest przedmiotem wielu kontrowersji, związanych w szczególności z pojawiającymi się zarzutami o nadmierne wkraczanie w wolność Internetu. Urzeczywistnieniem tych kontrowersji jest w szczególności skarga Polski do TSUE na art. 17 dyrektywy, który ustanawia nowe zasady odpowiedzialności za treści udostępniane w Internecie. Skarga nadal czeka na rozstrzygnięcie Trybunału, niemniej jednak w lipcu 2021 r. Rzecznik Generalny TSUE wydał opinię, w której uznał, że postanowienia dyrektywy „rzeczywiście skutkują „ingerencją” w wolność wypowiedzi użytkowników usług udostępniania treści online”[2], lecz ingerencja ta nie narusza Karty praw podstawowych UE i jest zgodna z wolnością wypowiedzi i informacji. Czy opinia ta będzie niejako „prorocza” dla kierunku, który obierze TSUE – zapewne okaże się w niedalekiej przyszłości.

Główne aspekty dyrektywy

Dynamiczny rozwój technologii cyfrowych i niedostosowanie prawa autorskiego do środowiska cyfrowego legły u podstaw podjęcia prac nad dyrektywą. Nie jest bowiem tajemnicą, że prawo autorskie w wielu aspektach nie nadąża za technologią. Dlatego też przyjrzeć się należy w szczególności tym aspektom dyrektywy, które będą mieć szczególny wpływ na rynek cyfrowy.

W ramach cyklu artykułów poświęconych dyrektywie o jednolitym rynku cyfrowym przybliżymy m. in. tematykę:

• Definicji dostawcy usług udostępniania treści online;
• Nowych zasad odpowiedzialności dostawców za treści udostępniane przez użytkowników Internetu;
• Korzystania z utworów w ramach cyfrowej działalności dydaktycznej;
• Ochrony publikacji prasowych udostępnionych on-line;
• Godziwego wynagrodzenia twórców i wykonawców i praw z tym związanych.

Dyrektywa nakłada również obowiązek ustanowienia przez państwa członkowskie pozasądowego mechanizmu dochodzenia roszczeń związanych z udostępnianiem utworów audiowizualnych na platformach VoD (ang. video on demand), pozostawiając państwom swobodę wyboru takiego mechanizmu. Na chwilę obecną nie mamy projektu ustawy implementującej dyrektywę, dlatego też nie wiemy, jaki mechanizm brany jest pod uwagę przez ustawodawcę, niemniej jednak przyjrzymy się postulatom doktryny w tym zakresie.

Autorka wpisu: Marta Pasztaleniec

[1] Wyrok TSUE z 19.01.1982 r., sygn. C-8/81 Ursula Becker vs. Finanzamt Münster-Innenstadt; Wyrok z 17.11.1993 r., sygn. C-71/92 w sprawie Komisja Wspólnot Europejskich vs. Królestwu Hiszpanii.

[2] Komunikat Prasowy nr 138/21 TSUE z dnia 15 lipca 2021 r.: Opinia Rzecznika Generalnego w sprawie C-401/19.