Bez kategorii

Nowy rok przyniósł istotne zmiany dla dostawców treści i usług cyfrowych, których oferta skierowana jest do konsumentów. Spowodowane jest to implementacją do polskiej ustawy „dyrektywy cyfrowej”, czyli dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych. 

Poniżej wskazujemy najistotniejsze zmiany w ustawie o prawach konsumenta, kształtujące nowe obowiązki po stronie przedsiębiorców oferujących usługi cyfrowe.

Przekazanie danych osobowych jako forma zapłaty

Zgodnie z nowymi przepisami umowa o dostarczenie treści lub usług cyfrowych ma nieodpłatny charakter, gdy jedynym obowiązkiem konsumenta jest dostarczanie danych osobowych, a dane te są przetwarzane „wyłącznie w celu poprawy bezpieczeństwa, kompatybilności lub interoperacyjności oprogramowania oferowanego na podstawie otwartej i wolnej licencji”.

We wszystkich pozostałych przypadkach, gdy przekazane przez konsumenta dane osobowe zostaną wykorzystane do innych celów, będą one traktowane jako forma odpłatności.

Obowiązek dostarczania bieżących aktualizacji

W razie kolejnych aktualizacji treści i usług cyfrowych przedsiębiorca musi informować o nich konsumenta i dostarczać je, w zakresie koniecznym do zachowania zgodności usługi z umową. Konsument musi być również informowany o konsekwencjach niezainstalowania aktualizacji oraz otrzymywać odpowiednie instrukcje instalacji. W razie braku odmiennych postanowień umownych usługę cyfrową dostarcza się ponadto w najnowszej dostępnej wersji.

W przypadku usług o charakterze ciągłym, przedsiębiorca co do zasady nie powinien dokonywać w treściach i usługach cyfrowych zmian innych niż niezbędne do dalszego z nich korzystania. Zmiany mogą następować jedynie z uzasadnionych przyczyn, wskazanych wyraźnie w umowie.

Określenie czasu dostarczenia usługi

Do tej pory o czasie dostarczenia usług cyfrowych decydowała wyłącznie umowa z klientem. Od 1 stycznia, w razie braku innych postanowień, usługa powinna zostać udostępniona niezwłocznie po zawarciu umowy. Moment dostarczenia usługi określony został jako chwila gdy konsument lub urządzenie uzyskało do niej dostęp. Przepisy nie przesądzają, jak długo należy utrzymywać dostępność treści cyfrowej (możliwość jej pobrania). Należy jednak zakładać, że czas ten powinien być rozsądny.

Okres odpowiedzialności przedsiębiorcy

Dostawcy usług cyfrowych będą odpowiadać względem konsumentów w ciągu dwóch lat od dnia dostarczenia usługi. Wyjątkiem są usługi lub treści udostępniane w sposób ciągły (np. usługi subskrypcyjne, media społecznościowe dostępne dla zarejestrowanych uczestników), w przypadku których dostawca odpowiada przez cały okres ich dostępności. Ustawa przyjmuje też domniemanie, że wady ujawnione przed upływem roku istniały w chwili dostarczenia.

Krótszy termin na reklamację

Termin odpowiedzi na reklamację konsumenta został skrócony z 30 do 14 dni. Tak jak to było już wcześniej, brak odpowiedzi w tym terminie oznaczać będzie uznanie reklamacji.

Nowe uprawnienia konsumenta

Konsumentowi nie przysługują już uprawnienia z rękojmi. W zamian otrzymał on zupełnie nowe prawa, których realizacja będzie możliwa w razie braku zgodności usługi z umową. Konsument w pierwszej kolejności może żądać doprowadzenia do takiej zgodności, chyba że byłoby to niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów.

W takiej sytuacji, lub też gdyby przedsiębiorca nie poprawił usługi w rozsądnym terminie, konsument może żądać obniżenia ceny lub odstąpić od umowy. Ustawa wprowadza jednak pewne ograniczenie w możliwości odstępowania od zawartych umów – wady muszą być istotne. Nie wystarczy więc drobna rozbieżność pomiędzy zawartą umową, a otrzymaną usługą.

Przedsiębiorca nie będzie uprawniony do zapłaty za czas, w którym treść lub usługa cyfrowa były niezgodne z umową, nawet jeśli przed odstąpieniem od umowy konsument faktycznie z niej skorzystał.

***

Powyższe zmiany oznaczają konieczność aktualizacji regulaminów świadczenia usług i wzorów umów zawieranych z konsumentami. Skutkują one też potrzebą wdrożenia odmiennej niż dotychczas procedury rozpatrywania reklamacji (a co za tym idzie – niejednokrotnie potrzebą przeszkolenia pracowników). Regulacja ma zastosowanie do treści lub usług cyfrowych, dostarczonych po 1 stycznia 2023 – również na mocy umów zawartych przed wejściem w życie nowego prawa.

Chyba nikogo nie należy przekonywać, że wiedza i innowacja stanowią dziś podstawowe narzędzie przewagi konkurencyjnej. Od tego, czy nasze technologie, plany zmian i innowacji w zakresie oferowanych produktów/usług, plany rozwojowe, ale też inwestycyjne czy organizacyjne nie trafią (lub też nie trafią zbyt wcześnie) do naszej konkurencji, zależy budowanie naszej pozycji rynkowej oraz biznesowej efektywności. Skuteczna ochrona informacji cennych dla przedsiębiorstwa jest zatem kluczowa dla jego rozwoju i sukcesu. Pytanie tylko, czy przedsiębiorcy chcą i potrafią swoje tajemnice chronić.

Doświadczenie pokazuje, że niekoniecznie, a moment na refleksję przychodzi dopiero wtedy, kiedy z naszej wiedzy już korzysta konkurencja… (a nasz flagowy konkurent zaczyna oferować w obrocie produkt, który miał być naszym „hitem”). Kwestia ochrony cennych informacji jest tym bardziej istotna, że w dzisiejszej rzeczywistości dystrybucja informacji jest łatwiejsza niż kiedykolwiek (głównie z uwagi na internet), a przepływ pracowników pomiędzy konkurencyjnymi przedsiębiorstwami jest zjawiskiem normalnym itypowym.

Metoda praw bezwzględnych nie zawsze skuteczna

Jak zatem się chronić? Oczywiście możemy monopolizować cenne dla nas informacje poprzez pozyskanie praw wyłącznych (patenty, wzory przemysłowe, wzory użytkowe). Prawa te dają nam jednak ochronę jedynie przez pewien czas, a nadto nie wszystkie informacje dla nas cenne mogą podlegać monopolizacji na tej drodze. Nie mogą być chronione na tej drodze informacje handlowe. Ochrona prawno-autorska również zapewnia relatywnie wąską ochronę (nie są nią objęte odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania).

Tajemnica przedsiębiorstwa to informacje faktycznie chronione

Kluczem dla uzyskania ochrony może zatem okazać się podjęcie działań faktycznych, w celu zachowania cennych informacji w poufności. O ile bowiem dana informacja ma dla przedsiębiorcy wartość gospodarczą, a nadto nie jest ujawniona do wiadomości publicznej, przedsiębiorca może chronić ją przed ujawnieniem nieuprawnionym osobom. Należy zacząć przede wszystkim od wewnętrznej analizy działalności przedsiębiorstwa i wyodrębnić katalog tych informacji, które są dla nas cenne.

…poprzez zabezpieczenia prawne…

Wszystkie osoby, którym informacje są udostępniane (w szczególności pracownicy, kontrahenci), muszą być poinformowani o poufnym charakterze informacji oraz zobowiązani do zachowania ich w poufności. W praktyce przedsiębiorcy popełniają tutaj najwięcej błędów, zwłaszcza w relacjach z pracownikami/ współpracownikami.

…oraz faktyczne

Często bowiem zobowiązują pracowników do zachowania w tajemnicy „wszystkich informacji dotyczących przedsiębiorstwa”, lub też takich informacji, których „ujawnienie mogłoby narazić przedsiębiorcę na szkodę”. Klauzule takie w istocie nie precyzują, o jakie informacje chodzi, a zatem – w razie sporu – nie będą mogły być uznane za skuteczne. Ważne jest także podjęcie tzw. fizycznych narzędzi ochrony. Przedsiębiorca powinien kontrolować zarówno przepływ cennych informacji wewnątrz przedsiębiorstwa (fizyczna kontrola dostępu, oznaczanie wszelkich materialnych nośników poufnych informacji odpowiednimi ostrzeżeniami), jak i wypływ informacji poza przedsiębiorstwo (np. poprzez ustanowienie zakazu przesyłania informacji na prywatne konta mailowe czy zgrywanie na zewnętrzne nośniki). Takie zabiegi ze strony przedsiębiorcy są jasnym sygnałem dla pracowników/kontrahentów, że informacje są chronione, a ich ujawnienie będzie wiązało się z istotnymi konsekwencjami.

Roszczenia w razie bezprawnego ujawnienia/wykorzystania informacji

Ochrona tajemnicy w przedsiębiorstwie daje przedsiębiorcy narzędzie ochrony na wypadek bezprawnego ujawnienia lub wykorzystania chronionych informacji. Zgodnie bowiem z art. 11 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, czynem nieuczciwej konkurencji jest ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa. W takim wypadku ustawa daje także przedsiębiorcy cały katalog roszczeń (łącznie z roszczeniem zakazowym, roszczeniem o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści oraz roszczeniem odszkodowawczym), zarówno wobec ujawniającego, jak i wobec bezprawnie korzystającego z chronionej informacji. 

Ujawnienie lub wykorzystanie tajemnic przedsiębiorstwa, które prowadzi do szkody po stronie przedsiębiorcy jest także przestępstwem. W praktyce wszczynanych jest coraz więcej postępowań karnych na tym tle i coraz więcej kończy się wniesieniem aktu oskarżenia.

Warto przyjrzeć się działalności przedsiębiorstwa i wdrożyć procedury skutecznie chroniące nasze informacje przed bezprawnym ujawnieniem/ wykorzystaniem. Przedsiębiorca zyskuje wówczas ważne narzędzie. Chroni ono przed kradzieżą informacji i/lub pozwala na rekompensatę za kradzież.

Po raz kolejny przed Trybunał Sprawiedliwości UE (TSUE) trafił  problem sprzedaży używanego programu komputerowego. Tym razem, przedmiotem rozważań była możliwość odsprzedaży używanego oprogramowania w sytuacji gdy oryginalny nośnik, na którym dany program komputerowy zarejestrowano przed wprowadzeniem do obrotu, uległ uszkodzeniu lub zniszczeniu.

Przypomnieć należy, że w dotychczasowym orzecznictwie TSUE przyjmowano, że wraz z pierwszą sprzedażą na terytorium UE kopii programu komputerowego wyczerpuje się prawo dystrybucji na terytorium Unii tej kopii, przy czym przez kopię programu komputerowego rozumie się zarówno kopię zapisaną na nośniku danych jak i kopię programu sprzedawaną i udostępnianą użytkownikowi przez internet (wyrok UsedSoft C-128/11). Innymi słowy, sprzedawca oprogramowania nie może w umowie licencyjnej zakazać odsprzedaży danej kopii programu komputerowego, gdyż wraz z pierwszym wprowadzeniem na rynek jego monopol w tym zakresie się wyczerpał. Warto również przypomnieć, że dalsza odsprzedaż używanego oprogramowania, możliwa jest wyłącznie po jego dezaktywacji przez pierwotnego użytkownika.

W wyroku z 12.10.2016 r. (C-166/15) TSUE, rozpoznając pytania prejudycjalne powstałe na kanwie postępowania karnego przeciwko dwóm Łotyszom sprzedającym online kopie używanych programów komputerowych na szkodę uprawnionych oscylującą około 265.000,00 EUR, po raz kolejny potwierdził, że zasada wyczerpania prawa w odniesieniu do już wprowadzonej do obrotu kopii programu komputerowego ma zastosowanie nawet gdy postanowienia umowy licencyjnej takiej odsprzedaży zakazują. Jednakże, TSUE wskazał, iż zasada wyczerpania ma zastosowanie wyłącznie w odniesieniu do oryginalnego nośnika materialnego (dyskietki, CD-ROM-u lub DVD-ROM-u), sprzedanego pierwszemu nabywcy, na którym zarejestrowano kopię programu komputerowego.

Niedopuszczalna jest więc sprzedaż kopii zapasowej takiego oprogramowania, gdyż brak oryginalnego nośnika uniemożliwia legalne dostarczenie go dalszemu nabywcy. TSUE wyraźnie podkreślił, że prawo do sporządzenia kopii zapasowej programu komputerowego stanowi wyjątek od monopolu uprawnionych z tytułu praw autorskich do powielania programu komputerowego. Należy więc przyjąć, że kopię zapasową programu komputerowego można sporządzić i używać jedynie w celu zaspokojenia potrzeb osoby uprawnionej do używania tego programu (a więc pierwotnego nabywcy). W efekcie, w granicach uprawnienia pierwotnego nabywcy nie mieści się używanie kopii zapasowej dla celów odsprzedaży używanego programu osobie trzeciej.