Sprostowanie prasowe zostało pomyślane jako prosta i szybka procedura. Umożliwia ono osobie, której publikacja dotyczy, wypowiedzenie się co do nieprawdziwych/nieścisłych informacji o faktach, zawartych w materiale prasowym. Sprostowanie musi być rzeczowe i nie może przekraczać dwukrotnej objętości tekstu, do którego się odnosi. Zobowiązanym do publikacji sprostowania jest redaktor naczelny dziennika lub czasopisma, w którym nastąpiła publikacja.
Stosowanie tej instytucji w praktyce wcale proste jednak nie jest. Trudności dotyczą rozumienia „osoby zainteresowanej”, sposobu liczenia objętości sprostowania, czy też sformułowania go w sposób rzeczowy. Czasem, zwłaszcza w rozbudowanych podmiotach, jest problem z ustaleniem redaktora naczelnego. Poglądy sądów w tym zakresie czasem diametralnie się różnią. W jednej z naszych spraw, Sąd Apelacyjny w Warszawie, zmienił wyrok oddalający Sądu Okręgowego (wyrok z 15.2.2022 r., sygn. akt IV C 2098/22), i uwzględnił w całości żądanie opublikowania zintegrowanego zbioru 7 sprostowań (wyrok z 12.08.2022 r., sygn. akt: V ACa 521/22). Stanowisko obu sądów co do kluczowych kwestii było diametralnie odmienne.
Jednak to stanowisko Sądu Apelacyjnego przeważa. A przy tym jest niewątpliwe słuszne.
W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał m. in.:
– legitymację czynną do żądania publikacji sprostowania ma każdy, do kogo przedstawiane okoliczności się odnoszą lub wpływają na formułowane o nim opinie (a zatem nie tylko osoba w tekście wprost wymieniona);
– legitymowany biernie jest redaktor naczelny programu telewizyjnego jako periodycznie emitowanej całości (tu: dyrektor programowy stacji), a nie redaktor naczelny cyklicznie emitowanej audycji, w której materiał wyemitowano (nawet jeśli wyodrębniono jej redakcję);
– sprostowanie powinno dotyczyć wypowiedzi o faktach, które poddają się kwalifikacji w kategoriach prawdy albo fałszu, nie zaś wypowiedzi ocennych; przy czym – zdaniem SA – wszystkie wskazane przez powódkę informacje podlegające sprostowaniu były wypowiedziami o faktach, podczas gdy Sąd I instancji uznał je za oceny lub sądy wartościujące;
– w procesie o sprostowanie obowiązuje subiektywne rozumienie pojęć „nieścisłej lub nieprawdziwej wiadomości”, tj. to prostujący uznaje ją za nieprawdziwą lub nieścisłą i nie ma obowiązku przedstawiania dowodów (sprostowanie stanowi wyraz przedstawienia opinii publicznej własnej wersji wydarzeń lub zdementowania określonych informacji);
– jeżeli dana wiadomość jest przywołana w wielu miejscach tego samego materiału, to informacja ta nie podlega wielu sprostowaniom, lecz wzrasta wówczas dozwolona objętość sprostowania;
– treścią oświadczenia można objąć także fakty nieprawdziwe albo nieścisłe, które wprost nie zostały wskazane w materiale prasowym, ale które można wywieść na podstawie możliwej, racjonalnej oceny innych wskazanych w materiale prasowym faktów.
Wyrok jest prawomocny. Redaktorzy naczelni popularnej stacji zapowiedzieli skargę kasacyjną.
W marcu br. miał miejsce 11-dniowy proces[1], podczas którego Sąd Najwyższy Anglii i Walii rozstrzygał, czy piosenka Eda Sheerana „Shape of you” z 2017 r. jest plagiatem piosenki Sami Chokri i Rossa O’Donoghue „Oh Why”, powstałej w 2015 r.
Sprawę na drogę sądową skierował sam Ed Sheeran (wraz z innymi współtwórcami piosenki), po tym jak Sami Chokri i Ross O’Donoghue zawiadomili Performing Rights Society Limited[2] (”PRS”), że powinni być również uznani jako autorzy piosenki „Shape of you”. Posunięcie Eda Sheerana jest zrozumiałe, bowiem zawiadomienie skutkowało zawieszeniem przez PRS wszelkich dochodów uzyskiwanych w ramach publicznego wykonywania/nadawania „Shape of you”, których wartość wyniosła wówczas niebagatelną kwotę prawie 3.000.000,00 funtów.
Pozwani twierdzili, że piosenka Eda Sheerana zawiera powtarzające, zapadające w pamięć części zaczerpnięte z „Oh Why”. Konkretnie w ośmiotaktowej sekcji „Shape of you”, następującej bezpośrednio po chórze powtarzalna jest trzykrotnie fraza „Oh I” oparta na pierwszych czterech stopniach skali pentatonicznej, która była również wykorzystana w „Oh Why”. Sprowadzenie obu utworów do tej samej tonacji a-moll wygląda następująco:
Porównanie zapisów nutowych utworów „Oh Why” i „Shape of you”, umieszczone w wyroku Sąd Najwyższy Anglii i Walii
Zdaniem pozwanych ten definiujący fragment piosenki nie jest novum i został bezprawnie zaczerpnięty z ich twórczości. Pozwani podnosili bowiem, że brytyjski muzyk musiał zetknąć się z ich utworem.
Plagiat czy twórczość równoległa?
W sprawach o naruszenie praw autorskich polegających na rzekomym kopiowaniu danego utworu, należy zwrócić uwagę na to, czy sporny utwór jest plagiatem czy twórczością równoległą w stosunku do tego, który został opublikowany jako pierwszy.
Sąd rozważając czy Ed Sheeran rzeczywiście dokonał plagiatu skupił się do następujących kwestiach:
podobieństwa i różnice pomiędzy utworami;
uprawdopodobnienie uprzedniej znajomości utworu „Oh Why” przez Eda Sheerana;
rzekoma skłonność muzyka do kopiowania utworów innych artystów;
wiarygodność zeznań Eda Sheerana.
Takie szerokie spojrzenie na sprawę jest istotne, ponieważ w sprawach kopiowania utworu rzadko wystąpią bezpośrednie dowody[3].
Podobieństwa i różnice utworu oraz ich znaczenie
Do podobieństw znajdujących się w obu utworach Sąd zaliczył m.in.: oparcie linii melodycznej na czterech pierwszych stopniach wznoszącej się skali pentatonicznej mollowej: A, C, D i E; powtarzalność wykorzystania trzech pierwszych stopni skali pentatonicznej w następujący sposób: A-A; C-C; D-D; wokalizację obu fraz i ich harmonizację oraz użycie w obu utworach fragmentu w formie dialogu („call and response”).
Do różnic Sąd zaliczył natomiast: odmienne akcentowanie spornego fragmentu „Oh why” i „Oh I”; znaczące różnice w melodii; nastrój danych utworów.
W odpowiedzi na zarzuty pozwanych, powodowie przedstawili szczegóły z tworzenia utworu, opisując m.in. po kolei wszystkie czynności w studio oraz przedstawiając notatki głosowe, które prezentowały ewolucję spornego fragmentu od „heya, heya, heya, heya” do ostatecznej formy, jaką przybrał ten element czyli „Oh I, oh I, oh I, oh I”.
Prawdopodobieństwo zapoznania się rzekomego naruszyciela z „pierwotnym” utworem
Powodowie twierdzili, że nie mieli wcześniej okazji zapoznać się z twórczością Sami Chokry i nie byli świadomi o istnieniu albumu „Solace”, a tym samym utworu „Oh Why”.
Pozwani natomiast twierdzili, że w latach 2015-2016 dążyli by ich utwór był promowany poprzez środki masowego przekazu – piosenka została umieszczona na YouTube, była grana w brytyjskim radiu (w toku procesu okazało się, że tylko 2 dwa razy późną porą) oraz była rozsyłana do osób z bliskiego otoczenia Eda Sheerana. Pozwanym zależało by z utworem mógł zapoznać się konkretnie Ed Sheeran. Ponadto zdaniem pozwanych skoro Ed Sheeran śledzi brytyjską scenę muzyczną na mediach społecznościowych to miał możliwość zapoznania się z ich utworem.
Sąd, po zapoznaniu się z dowodami przedstawionymi przez strony, uznał, że zebrany materiał jest niewystarczający do wyraźnego potwierdzenia, że brytyjski muzyk zapoznał się z utworem za pośrednictwem mediów, ponieważ kampania marketingowa nie odniosła wystarczającego sukcesu, a pozwani nie udowodnili, że wymienione przez nich osoby przekazały Ed Sheeranowi album. Dowody przedstawione przez pozwanych, zdaniem Sądu, są jedynie spekulacją.
Rzekoma skłonność muzyka do kopiowania twórczości innych artystów
W przeszłości Ed Sheeran był już kilkukrotnie oskarżany o plagiat przez innych artystów. Jedna z takich spraw, kiedy to piosenkarz został posądzony o „kopiowanie” utworu wydanego przez Matta Cardle’a (w której odszkodowanie opiewało na 20.000.000,00 dolarów), zakończyła się ugodą. W innym przypadku, rodzina Marvina Gaye’a pozwała Eda Sheerana za rzekomy plagiat utworu „Let’s Get It On”. Pozew w sprawie innego utworu złożyli również Martin Harrington i Thomas Leonard, których zdaniem piosenka Sheerana „Photograph” zawiera elementy z ich utworu „Amazing”. Kolejną kontrowersją związaną z piosenką „Shape of you” były podobieństwa pomiędzy tym utworem a hitem z 1999 r. „No Scrubs” zespołu TLC. W tym przypadku członkinie zespołu zostały ostatecznie wymienione jako współtwórcy utworu Eda Sheerana.
Pozwani ww. spory powoływali jako dowód na skłonność Eda Sheerana do kopiowania twórczości innych artystów oraz przywołali szereg jeszcze innych utworów, które są ich zdaniem łudzące podobne do jego twórczości np. „Amazing” Martina Harringtona i Thomasa Leonarda; „No Scrubs” zespołu TLC; czy „Lay Lady Lay” Boba Dylana. Sąd nie dopatrzył się jednak w żadnych z przytoczonych dowodów plagiatu.
Rozstrzygnięcie
Sprawa zakończyła się w kwietniu 2022 r., a Sąd Najwyższy Anglii i Walii orzekł, że Ed Sheeran nie dokonał plagiatu – pozwani nie sprostali ciężarowi dowodowemu i nie wykazali, że Ed Sheeran skopiował sporny fragment z ich utworu, ani że Ed Sheeran miał możliwość zapoznania się z wcześniej z ich twórczością. Koszty procesu wyniosły prawie 2.000.000,00 funtów.
Potencjalne następstwa procesu
Naruszenia praw autorskich w utworach muzycznych występują bardzo często. Wyrok ten można uznać za dobrą wskazówkę dotyczącą środków dowodowych w takim procesie (także na gruncie naszego prawodawstwa). Aby wykazać plagiat należy bowiem spojrzeć nie tylko na podobne fragmenty utworów, ale na całokształt okoliczności sprawy: podobieństwa, różnice, styl obu utworów i czy rzekomy naruszyciel mógł zapoznać się wcześniej z tym utworem. Ponadto należy zapewnić jak najszerszą dokumentację, która w sposób jasny wykaże fakt, że artysta, który rzekomo dopuścił się plagiatu, zapoznał się wcześniej z danym utworem.
[2] Celem PRS jest ochrona wartości praw autorskich w muzyce. Wypłaca ona członkom tantiemy, gdy ich utwory są wykonywane, nadawane, przesyłane strumieniowo, pobierane, odtwarzane publicznie lub wykorzystywane w filmie i telewizji.
[3] Wyrok w sprawie Francis Day & Hunter v Bron (1963), sygn. akt EWCA Civ J0225-1.
Materiały zamieszczane w Internecie coraz częściej są kluczowymi dowodami w sprawach sądowych. W praktyce posługiwanie się wydrukami stron internetowych nadal wywołuje liczne wątpliwości. Do części z nich odniósł się niedawno Sąd (Unii Europejskiej) w wyroku z dnia 20.10.2021 r., sygn. akt.: T-823/19[1].
Spór o gumki do włosów
Sprawa dotyczyła sporu zainicjowanego
przed Urzędem Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO). W
2017 r. polska spółka złożyła wniosek o unieważnienie wzoru wspólnotowego
(kształt gumki do włosów, zarejestrowany pod numerem 1723677‑0001 w 2010 r.). W
uzasadnieniu wskazała, że wzór nie miał cech nowości. Przed jego
rejestracją podobne gumki do włosów były bowiem sprzedawane przez innych
producentów. Na poparcie tej tezy przedstawiono zrzuty ekranu kilku stron
internetowych, stanowiące jedyne dowody w sprawie. EUIPO unieważnił wzór, a
następnie oddalił odwołanie od tej decyzji.
W konsekwencji skargę do Sądu
wniosła spółka, która zarejestrowała wzór (Skarżąca). Zakwestionowała
wiarygodność przedstawionych zrzutów ekranu, w szczególności podnosząc, że na ich
podstawie nie da się ustalić prawdziwej daty upublicznienia zdjęć i opisów
gumek do włosów. Odnosząc się do tych zarzutów, Sąd sformułował kilka istotnych
wniosków, które mogą być pomocne nie tylko w sprawach własności przemysłowej.
Wiarygodność zrzutu ekranu
Na wstępie warto zwrócić uwagę na
najbardziej ogólne spostrzeżenie Sądu odnośnie dowodów „z Internetu”. Sama
teoretyczna możliwość manipulowania treściami zawartymi na stronie nie może stanowić
podstawy do zakwestionowania wiarygodności zrzutów ekranu[2]. Ten, kto czyni taki zarzut,
powinien go więc właściwie uzasadnić. Co istotne, nie jest konieczne udowodnienie
manipulacji, lecz wystarczy przedstawić konkretne okoliczności stanowiące wiarygodne
oznaki jej dokonania (uprawdopodobnienie). Uzasadnione wątpliwości mogą wynikać
np. z widocznych śladów podrobienia zrzutu ekranu, ale także z wewnętrznej
niespójności lub sprzeczności z innymi dowodami w sprawie.
Zdaniem Sądu, powyższe znajduje
również zastosowanie do stron internetowych, które mogą być dowolnie
modyfikowane przez właścicieli. Dotyczy to m.in. blogów, pozwalających na edycję
historycznych wpisów lub komentarzy, także w zakresie daty ich dodania. Zakwestionowanie
zrzutów ekranu z takich stron również wymaga przedstawienia okoliczności
podważających ich wiarygodność.
Wayback Machine
Warto przybliżyć również dokonaną przez
Sąd ocenę dowodu ze strony Wayback Machine[3]. Skarżąca wskazywała, że portal
odrębnie archiwizuje poszczególne elementy zawarte na stronie internetowej
(w szczególności tekst oraz multimedia). Może się nawet zdarzyć, że zachowana
zostanie wyłącznie treść strony internetowej, ale już nie umieszczone na niej
grafiki (co miało miejsce w omawianej sprawie). Czy w związku z tym wydruk
z Wayback Machine może być traktowany jako wiarygodny dowód?
Sąd uznał, że opisane powyżej ograniczenia
techniczne nie przekreślają możliwości wykorzystania Wayback Machine jako
dowodu w sprawie. Dotyczy to również sytuacji, gdy zachowana strona jest
niekompletna (np. brak obrazów czy filmów), ponieważ umieszczone na niej
informacje można odtworzyć na podstawie zachowanego tekstu oraz innych zgromadzonych
dowodów.
Z uwagi na dość lakoniczną
wypowiedź Sądu warto bliżej przedstawić zagadnienie dowodów z Wayback
Machine. Współczesne strony internetowe mają złożony charakter. To, co
widzimy na ekranie jako jedną stronę, faktycznie składa się z wielu
elementów. Każda ze wspomnianych części jest przy tym traktowana przez Wayback
Machine jako odrębna (pod)strona. Są one więc archiwizowane niezależnie i zwykle
w różnym czasie. Praktyczne trudności powoduje natomiast sposób wyświetlania
stron przez Wayback Machine. Może się bowiem zdarzyć, że użytkownik
zobaczy jedną stronę (oznaczoną jedną datą), która składać będzie się z kilku
elementów zachowanych w różnym czasie. Opisany wyżej problem dotyczy przede
wszystkim rozbieżności pomiędzy tekstem a prezentowanymi na stronie multimediami.
Warto również zwrócić uwagę na
zbliżony problem dotyczący wszelkiego rodzaju linków. W danym momencie zapisywana
jest bowiem wyłącznie strona, na której zamieszczony był odnośnik, ale już nie ta,
do której on odsyła. Może się więc okazać, że kliknięcie w link przeniesie nas na
stronę zarchiwizowaną w zupełnie innym czasie. Znacząco utrudnia to wykazywanie
powiązań pomiędzy treścią kilku stron internetowych.
Niezależnie od powyższego zgodzić
się należy z Sądem, że wydruki z Wayback Machine mogą być wykorzystywane
jako istotne dowody w sprawach sądowych. Należy jednak pamiętać, że powinny być
one zawsze dokładnie przeanalizowane. Oczywiście konieczna będzie indywidualna
ocena każdego takiego dowodu w kontekście innych okoliczności ujawnionych
w sprawie.
Nie tylko treść strony internetowej jest istotna
Z praktycznego punktu widzenia ważne
jest również właściwe przygotowanie zrzutów ekranu. W omawianej sprawie Sąd
zwrócił uwagę m.in. na ujawnienie na nich pełnego adresu URL[4]. Pozornie wydaje się to
kwestią czysto „techniczną”. Jednak bez URL nie można powiązać zrzutu ekranu z konkretną
stroną internetową, przez co jego wartość dowodowa jest wątpliwa. Dodatkowo
może się okazać, że przedstawienie właściwego zrzutu ekranu będzie niemożliwe z
przyczyn technicznych (wykasowanie/modyfikacja strony) czy też z powodów proceduralnych.
Dlatego już na etapie przygotowania do prowadzenia sporu należy zadbać o właściwe
sporządzenie zrzutów ekranu.
Podsumowanie
Ocena dowodów pozyskanych z Internetu nadal budzi wiele kontrowersji. Tradycyjne sposoby weryfikacji prawdziwości czy też daty sporządzenia dokumentu nie znajdują zastosowania w cyfrowej rzeczywistości. Rozwój technologii daje równocześnie nowe narzędzia, takie jak Wayback Machine. Właściwe posługiwanie się nimi wymaga jednak znajomości zasad ich działania oraz ograniczeń technologicznych. Z tego powodu wyrok Sądu jest szczególnie interesujący, gdyż odniesiono się w nim do kilku technicznych aspektów funkcjonowania stron internetowych. Dokonana ocena ich znaczenia może stanowić istotną wskazówkę dla innych organów posługujących się dowodami „z Internetu”.
[2]
Tezy sformułowane przez Sąd można odnieść również do innych form utrwalenia stron
internetowych – np. wydruków, zdjęć ekranu monitora.
[3]
Portal internetowy gromadzący archiwalne wersje stron internetowych, dostępny
pod adresem https://archive.org/web/. Każda
zachowana strona opatrzona jest dokładną datą jej zarchiwizowania.
[4]
URL (ang. Uniform Resource Locator) – uniwersalny schemat zapisywana
lokalizacji m.in. w sieci Internet, w przypadku stron internetowych często
określany jako „adres strony internetowej”.
W wyroku z dnia 3.10.2019 r. (C-18/18) TSUE odniósł się do tego, że Facebook może być na podstawie wyroku sądowego zobowiązany do blokowania treści zniesławiających, naruszających dobra osobiste. Nie jest to oczywiście nowość i wyrok nie byłby kontrowersyjny, gdyby nie to, że TSUE uznał, iż sąd może nałożyć na Facebooka również obowiązek kontroli pojawiających się wpisów identycznych do uznanych przez sąd za bezprawne, a także równoznacznych z nimi. Co więcej, obowiązek taki miałby dotyczyć nie tylko kraju czy Unii Europejskiej, ale całego świata. Pod adresem wyroku pojawiły się więc zarzuty internautów, że wyrok oznacza koniec wolności słowa, gdyż umożliwia wprowadzenie cenzury prewencyjnej. Czy jednak te zarzuty są zasadne?
Gdy komentarze obrażają polityków…
Posłanka i przewodnicząca klubu parlamentarnego „Zielonych” w Austrii zwróciła się do Facebooka o usunięcie obraźliwego wobec niej komentarza, zamieszczonego pod artykułem jednego z czasopism informacyjnych. Artykuł opatrzony był wizerunkiem posłanki. Wobec braku reakcji portalu, posłanka zwróciła się do sądu z wnioskiem o wydanie postanowienia w przedmiocie środka tymczasowego (odpowiednika postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia w prawie polskim). Posłanka wniosła o nakazanie Facebookowi zaniechania publikowania i rozpowszechniania jej zdjęć, ponieważ towarzyszący im opis zawiera twierdzenia identyczne lub równoznaczne z ze zniesławiającym komentarzem. Sąd I instancji uwzględnił wniosek powódki.
Sąd drugiej instancji utrzymał środek tymczasowy częściowo – w zakresie komentarzy o identycznej treści. Co do treści równoznacznych uznał, że należy zaniechać ich rozpowszechniania jedynie wtedy, kiedy Facebook został o nich powiadomiony przez powódkę lub osoby trzecie.
Ostatecznie sprawa trafiła do austriackiego Sądu Najwyższego, który miał zdecydować, czy nakaz zaniechania naruszeń (tudzież usunięcia ich skutków) – taki, jak wydany w opisywanej sprawie przez Sądy I i II Instancji – można rozszerzyć na terytorium całego świata oraz na wypowiedzi identyczne lub równoważne ze zniesławiającym komentarzem. Sąd ten zwrócił się w tym przedmiocie do TSUE z wnioskiem o rozstrzygnięcie pytań prejudycjalnych, które wymagały interpretacji prawa unijnego.
Odpowiedzialność Facebooka jako hostingodawcy
TSUE rozpatrywał odpowiedzialność Facebooka jako dostawcy usług hostingowych (hostingodawcy), uregulowaną w tzw. dyrektywie o handlu elektronicznym[1] (dalej: „Dyrektywa”). Zgodnie z art. 14 ust. 1 Dyrektywy, hostingodawca (Facebook) co do zasady nie może być odpowiedzialny za informacje przechowywane na żądanie usługobiorcy (użytkowników), jeżeli (i) nie ma wiarygodnych wiadomości o bezprawnym charakterze informacji, a w odniesieniu do roszczeń odszkodowawczych, nie wie o stanie faktycznym lub okolicznościach, które w sposób oczywisty świadczą o tej bezprawności lub (ii) podejmie niezwłocznie działania w celu usunięcia lub uniemożliwienia dostępu do informacji, gdy uzyska takie wiadomości lub zostanie o nich powiadomiony. Przy czym nie ogranicza to państw członkowskich w ustanowieniu stosownych procedur w tym zakresie.
Oznacza to, że Facebook ma obowiązek usuwania zniesławiających komentarzy, o ile zostanie o nich powiadomiony przez użytkownika. W praktyce realizowane jest to przez opcję „zgłoś post” lub „zgłoś komentarz”.
Jednocześnie, jak wynika z art. 15 ust. 1 Dyrektywy, państwa członkowskie nie mogą nakładać na hostingodawcę ogólnego obowiązku nadzorowania informacji, które przechowuje ani ogólnego obowiązku aktywnego poszukiwania faktów i okoliczności wskazujących na bezprawną działalność. Państwa członkowskie nie mogą więc narzucić Facebookowi obowiązku wyszukiwania wszelkich bezprawnych treści i ich prewencyjnego blokowania/usuwania.
Interpretacja Dyrektywy przez TSUE
TSUE, opierając się o motywy Dyrektywy, wskazał, że zakaz nakładania ogólnego obowiązku nadzorowania informacji nie ma zastosowania w szczególnym przypadku, kiedy sąd/organ państwa członkowskiego już przeanalizował i ocenił daną informację jako zniesławiającą. Tym samym możliwe jest nakazanie przez sąd blokowania dostępu do przechowywanych przez hostingodawcę informacji o identycznej treści jak ta uznana za bezprawną przez sąd.
Ponadto, według TSUE, tak samo należy traktować informację równoznaczną, czyli taką, której treść jest niezmieniona w swej istocie. TSUE podkreślił przy tym, że fakt bezprawności równoznacznej informacji nie wynika z jej treści, ale z faktu, że taka sama informacja została wcześniej uznana za bezprawną w odniesieniu do konkretnej osoby. Różnice w kombinacji słów nie mogą przy tym nakładać na hostingodawcę obowiązku niezależnej oceny treści.
W związku z tym, że Dyrektywa nie przewiduje ograniczenia terytorialnego w stosowaniu środków ochrony, TSUE uznał, że nie ma przeszkód do blokowania informacji na całym świecie.
Dozwolona kontrola czy niedopuszczalna cenzura?
Ocena wyroku nie może być jednoznaczna. Z jednej strony, TSUE jedynie zinterpretował Dyrektywę, wydaje się, że w sposób prawidłowy. Każdy z wniosków wyroku wypływa z przepisów Dyrektywy i wpisuje się w jej motywy. Nie można powiedzieć, że wyrok wprowadza niedozwoloną cenzurę i jest sprzeczny z wolnością słowa. Wolność słowa nie jest absolutna i może podlegać ograniczeniom. Najczęściej ze względu na konieczność ochrony praw jednostki – dobrego imienia czy prawa do prywatności. Podkreślić trzeba, że każda treść, która miałaby być usunięta, podlega ocenie sądu, którzy bierze pod uwagę okoliczności konkretnej sprawy. Bezcelowe byłoby natomiast zwracanie się do sądu i przechodzenie długotrwałej procedury w celu doprowadzenia do usunięcia komentarza, który byłby niemal identyczny do tego, który sąd uznał za bezprawny.
Z drugiej strony, hostingodawca nie będzie mógł usuwać informacji w sposób dowolny, lecz ma być ona „identyczna lub równoznaczna” w treści z tą, której publikacji zakazał sąd. I tu trzeba zwrócić uwagę na inny aspekt sprawy i zastanowić się, po pierwsze, gdzie jest granica pomiędzy informacją równoznaczną, a inną informacją. TSUE bowiem nie dookreślił kryteriów takiego rozróżnienia. Po drugie, nie ma pewności, czy algorytmy, które służą wyszukiwaniu bezprawnych treści, będą w stanie we właściwy sposób wyselekcjonować taką równoznaczną informację. Biorąc pod uwagę te aspekty wydaje się, że w wyroku zabrakło praktycznego punktu widzenia. TSUE, mając na względzie wagę sprawy, w tym zakres terytorialny świadczenia usług przez Facebook i masowość korzystania z tego portalu, powinien bardziej szczegółowo się odnieść do zasad kwalifikowania informacji jako „równoważnej”. Zapewne nastąpi to przy kolejnej podobnej sprawie poddanej pod rozstrzygnięcie TSUE.
Przypisy:
[1] Dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego.
Handel „używanymi” e-bookami jest uzależniony od zgody podmiotu praw majątkowych do utworu. Taki wniosek wyłania się z treści opinii Rzecznika Generalnego Macieja Szpunara z dnia 10.9.2019 r., wydanej w sprawie Tom-Kabinet (C-283/18).
Pomysł na biznes…
Tom Kabinet to holenderska e-księgarnia, oferująca swoim użytkownikom nabycie tzw. „używanych” e-booków. Jak miał działać taki biznes? Prosto. Tom Kabinet skupowała od swoich klientów przeczytane przez nich e-booki, nabyte uprzednio u oficjalnych dystrybutorów. Czytelnicy w zamian otrzymywali „kredyty” (ang. credits). Dla każdej książki przypisana była inna wartość kredytów. Następnie, między innymi za uzbierane kredyty, użytkownicy mogli kupować oferowane przez Tom Kabinet zdigitalizowane książki.
Jako, że e-booki oferowane przez Tom Kabinet były „używane”, ich cena była co do zasady niższa niż ta obowiązująca w oficjalnej dystrybucji. Konkurencyjność oferty podnosiła również możliwość nabycia zdigitalizowanych książek z wykorzystaniem odpowiedniej puli kredytów[1].
a kwestia praw autorskich.
Działalność Tom Kabinet spotkała się z zdecydowaną reakcją stowarzyszeń holenderskich wydawców: Nederlands Uitgeversverbond („NUV„) oraz Groep Algemene Uitgevers („GAU„). Oba stowarzyszenia w 2014 r. wystąpiły wspólnie do sądu niderlandzkiego z wnioskiem o „zastosowanie środków tymczasowych”. Sąd Rejonowy w Amsterdamie uznał, że naruszenie praw autorskich nie zostało jednak uprawdopodobnione. Sąd oddalił zatem żądania NUV i GAU.
Od powyższego orzeczenia NUV i GAU wniosły apelację. Gerechtshof te Amsterdam (holenderski Sąd Apelacyjny) przychylił się do orzeczenia Sądu Rejonowego w przedmiocie braku zasadności do zastosowania środków tymczasowych. Jednocześnie Sąd Apelacyjny zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej („TSUE„) z pytaniami prejudycjalnymi, które – w dużym uproszczeniu – dotyczyły rozstrzygnięcia:
czy umożliwienie pobierania online cyfrowych kopii utworów (tu: e-booków) za odpowiednim wynagrodzeniem (tu: cena ekonomicznie odpowiadająca papierowej kopii utworu) oraz dla celów nieograniczonego w czasie używania stanowi czynność „rozpowszechniania” w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 2001/29[2]?
Wyczerpanie prawa do używanych e-booków
Odpowiedź twierdząca na powyższe pytanie niosłaby za sobą istotne implikacje na gruncie instytucji tzw. „wyczerpania prawa”. Istotę rzeczonej instytucji w pełni oddaje treść art. 51 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawami pokrewnymi, zgodnie z którym:
Wprowadzenie do obrotu oryginału albo egzemplarza utworu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego wyczerpuje prawo do zezwalania na dalszy obrót takim egzemplarzem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkiem jego najmu lub użyczenia.
Co to oznacza w praktyce? Podmiot praw majątkowych, który wprowadził egzemplarz do obrotu (np. książkę), nie może sprzeciwić się temu, aby nabywca (np. Jan Kowalski) sprzedał dokładnie ten egzemplarz innej osobie (np. Janowi Nowakowi). Jan Kowalski nie potrzebuje zatem zgody podmiotu praw majątkowych na to, aby zbyć egzemplarz książki na rzecz Jana Nowaka.
Opinia Rzecznika Generalnego – motywy i wnioski
Czy zatem sprzedaż e-booków online (rozumiana jako „udostępnianie kopii cyfrowej utworu do pobierania”) winna być utożsamiana z czynnością rozpowszechniania? Gdyby tak było, podmiot praw majątkowych straciłby jakąkolwiek kontrolę nad pobranym e-bookiem. Nabywca e-booka byłby uprawniony do odsprzedaży kopii zdigitalizowanego utworu bez zgody podmiotu uprawnionego.
Rzecznik Generalny nie zgodził się jednak z taką interpretacją. Umożliwienie pobierania kopii cyfrowej utworu (tu: e-book) ma w ocenie Rzecznika stanowić czynność „publicznego udostępnienia”, o której mowa w art. 3 dyrektywy 2001/29. Chodzi tu zatem o taką czynność, która:
zapewnia autorom wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania na jakiekolwiek publiczne udostępnianie ich utworów, drogą przewodową lub bezprzewodową, włączając podawanie do publicznej wiadomości ich utworów w taki sposób, że osoby postronne mają do nich dostęp w wybranym przez siebie miejscu i czasie.
Dlaczego? Zdaniem Rzecznika Generalnego:
wyczerpanie prawa do rozpowszechniania dotyczy wyłącznie kopii utworu zamieszczonej na nośnikach materialnych. Przykładem takiego relewantnego nośnika w sprawie Tom Kabinet byłaby papierowa książka (pkt 39 opinii);
istotą rozpowszechnienia jest przeniesienie własności egzemplarza utworu. Przedmiotem przeniesienia własności nie może być plik cyfrowy jako substrat niematerialny. Nie jest to towar, a informacja, która nie jest chroniona prawem własności (pkt 43 opinii);
pojęcie „publicznego udostępniania” należy rozumieć w ten sposób, że nie jest istotna „liczba osób, którym utwór jest udostępniany, ile okoliczność, że osoba, która dokonuje tego udostępnienia, kieruje swoją ofertę do osób nienależących do jej prywatnego kręgu” (pkt 42 opinii). Jest to o tyle ważne spostrzeżenie Rzecznika, że klasycznie ujmowane „publiczne udostępnianie” dotyczy sytuacji, w których dostęp do utworu uzyskuje co do zasady nieograniczona liczba osób (vide: streaming, TV, radio, itd.). Natomiast w przypadku dystrybucji e-booków online dochodzi do dostarczenia jednej osobie (nabywcy) jednej cyfrowej kopii utworu. Dostęp do cyfrowej kopii utworu ma zatem – z założenia – tylko jedna osoba;
wyczerpaniu prawa udostępnianych online do pobrania cyfrowych kopii utworu sprzeciwia się prawo do zwielokrotniania utworu. Pobranie e-booka implikuje jego zwielokrotnienie na komputerze (utworzenie kopii pliku na dysku twardym). To samo nastąpi w przypadku dalszej odsprzedaży e-booka. Każdy nowy czytelnik, pobierając plik, dokona nowego zwielokrotnienia utworu na swoim komputerze. Pierwsze zwielokrotnienie dokonywane przez nabywcę pierwotnego następuje za zgodą podmiotu prawa autorskiego. Zgoda nie obejmuje natomiast dalszego zwielokrotniania utworu przez nowych „nabywców” utworu (pkt 45-49 opinii).
Istota wyczerpania egzemplarza niematerialnego
Rzecznik przywołuje również wiele słusznościowych argumentów. Przede wszystkim – jak wskazuje Rzecznik – w przypadku sprzedaży materialnej kopii utworu (książki papierowej), każde zbycie tego egzemplarza wpływa ujemnie na jego wartość. Egzemplarz użytkowany przez każdego następnego nabywcę ulega „zużyciu”. Natomiast stan egzemplarza zdigitalizowanego e-booka, jako zdematerializowanej kopii cyfrowej utworu, nie pogarsza się wraz z jego używaniem.
Nie bez znaczenia jest również – zauważona przez Rzecznika – popularna praktyka „sprzedaży” e-booków w ramach miesięcznych subskrypcji (abonamentu). W tym przypadku nie dochodzi bowiem do zawarcia klasycznej umowy kupna-sprzedaży. Istota miesięcznych subskrypcji (abonament) sprowadza się bowiem do świadczenia usługi tzw. „czasowego dostępu” do utworów zdigitalizowanych w zamian za odpowiednią co-miesięczną opłatę abonencką. W oparciu o ten model działa między innymi Legimi.
Praktyka ta pozostaje nie bez wpływu na instytucję wyczerpania prawa, która w przypadku usług abonenckich przestaje mieć znaczenie. Uwaga Rzecznika Generalnego, choć poczyniona w sposób poboczny, zasługuje tu w pełni na szczególne uznanie (z uwagi na rosnącą popularność i znaczenie wśród społeczeństwa informacyjnego tego typu usług).
Wyczerpania prawa do e-booków a wyrok w sprawie UsedSoft
Rzecznik Generalny zaznacza, że do cyfrowych kopii utworów, takich jak e-booki, zastosowania nie znajdzie wyrok w sprawie UsedSoft (C‑128/11). W przytoczonym orzeczeniu TSUE uznało, że „wyczerpaniu prawa” może podlegać – pod pewnymi warunkami – sprzedaż używanych licencji do oprogramowania pobranego uprzednio online z serwera producenta. Nabywca takiego oprogramowania, jeżeli korzysta z niego na mocy licencji zawartej na czas nieokreślony (w zamian za wynagrodzenie, które ekonomicznie odpowiada cenie sprzedaży), może dokonywać jego odsprzedaży niejako wraz z licencją na rzecz podmiotów trzecich. Na dokonanie tej czynności nie potrzebuje zaś zgody podmiotu praw majątkowych.
Jak słusznie zauważył Rzecznik, orzeczenie UsedSoft odnosi się do specyficznej kategorii utworów – programów komputerowych. Z uwagi na tę specyfikę uznano, że dostarczenie materialnego nośnika kopii utworu (np. na płycie CD) jest równoznaczne z jego dostarczeniem poprzez pobranie. Program komputerowy zawsze bowiem wymaga dokonania czynności pobrania na komputer. Czy to z nośnika CD, czy to z linku. W przypadku zaś książek, dostarczenie kopii utworu na materialnym nośniku (w formie papierowej) nie wymaga pobrania jej na komputer. Zatem pomiędzy dostarczeniem kopii utworu na nośniku materialnym a dostarczeniem cyfrowej kopii poprzez pobranie nie zachodzi powyższa zależność, o której była mowa w UsedSoft (pkt 58 opinii).
Komentarz
Kwestia wyczerpania praw do utworów zdigitalizowanych jest niezwykle ciekawa i – ostatnimi czasy – niezwykle emocjonująca. Warto tu chociażby wspomnieć o ostatnim wyroku francuskiego sądu w sprawie „wyczerpania praw” do gier komputerowych dystrybuowanych przez platformę Steam. Sąd francuski uznał, że w przypadku gier, wraz z ich pobraniem, dochodzi do wyczerpania praw (zgodnie z wyrokiem UsedSoft)[3]. Warto zatem oczekiwać na ostateczne rozstrzygnięcie TSUE (choć nie wydaje się, by było one odmienne od argumentacji przyjętej przez Rzecznika).
[2] Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22.5.2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (dyrektywa 2001/29 lub tzw. dyrektywa InfoSoc).
