Jeden z najbardziej znanych polskich utworów – „Remedium”, wykonywany przez Marylę Rodowicz, powszechnie znany z pierwszych słów refrenu „wsiąść do pociągu byle jakiego” stał się powodem batalii sądowej.
Przewoźnik kolejowy PKP Intercity użył fragmentu słów tego utworu, bez zgody autorki – Magdy Czapińskiej. W swojej kampanii reklamowej posłużył się hasłem: „Wsiądź do pociągu byle jakiego albo…do mojego”[1].
Rozstrzygnięcie sprawy
Sąd Apelacyjny w Warszawie rozpoznający sprawę w II instancji stwierdził, zmieniając wyrok Sądu I instancji, iż pozwana spółka dopuściła się naruszenia praw autorskich autorki tekstu – prawa do integralności utworu i prawa do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Tekst do Remedium stanowi utwór w rozumieniu prawa autorskiego, co nie budzi wątpliwości. Spór toczył się jednak wokół jednej frazy piosenki, co jest już kwestią bardziej problematyczną. Sąd rozważył kwestię, czy kilka słów, które zostały użyte przez PKP Intercity może stanowić przedmiot ochrony na gruncie prawa autorskiego.
Jak podkreślił Sąd Apelacyjny „same słowa, jako takie” nie są chronione prawem autorskim, natomiast w momencie kiedy stanowią one centralny punkt utworu, nadając całej piosence oryginalny, odmienny, nietuzinkowy charakter mogą podlegać ochronie.
Sąd wskazał w uzasadnieniu, iż użyta przez pozwaną spółkę zmodyfikowana na potrzeby kampanii reklamowej fraza stanowi „bezpośrednie i oczywiste dla każdego odbiorcy nawiązanie” do utworu „Remedium”. Zdaniem Sądu działanie miało wywołać u odbiorców „pozytywne skojarzenia i wspomnienia” związane z piosenką. W kampanii reklamowej wykorzystano przekształcony wycinek „Remedium”, który jest najpopularniejszym oraz najbardziej rozpoznawalny fragmentem utworu. Zdaniem Sądu nie może też być mowy o dopuszczalnej prawem autorskim inspiracji utworem.
Kolejno Sąd stwierdził, że PKP Intercity dokonało parafrazy fragmentu utworu Powódki i zmieniło jego sens – „W haśle reklamowym nie chodzi o byle jaki pociąg, a o pociąg obsługiwany przez pozwanego przedsiębiorcę. W ten sposób dokonana parafraza utworu powódki, polegająca na modyfikacji i rozwinięciu jego tekstu, zmieniła jego pierwotne znaczenie w kierunku zakładanym w kampanii reklamowej pozwanego.”. Zatem doszło do stworzenia utworu zależnego do utworu pierwotnego. Rozporządzenie nim – wykorzystanie jako hasła reklamowego – stanowiło naruszenie autorskich praw majątkowych i osobistych Powódki.
Warto również zaznaczyć, iż strona pozwana podawała w swej argumentacji, że ze względu na pokaźną rozpoznawalność wycinka refrenu, wszedł on do domeny publicznej, a co za tym idzie nie podlega ochronie prawnej (Czym jest domena publiczna?). Sąd nie podzielił stanowiska pozwanej spółki. Nie można uznać, że ze względu na dużą popularność fraza została oderwana od utworu i weszła do mowy potocznej.
Analogiczna sprawa
Z analogiczną sprawą mierzył się Trybunał Sprawiedliwości UE. W przytoczonym przez Sąd wyroku z dnia 16.07.2009 r. (C-5/08) TSUE stwierdził: „niektóre z oderwanych zdań czy też nawet niektóre części zdań zawartych w danym tekście są w stanie oddać oryginalność publikacji takiej jak artykuł prasowy, ukazując czytelnikowi element artykułu, który sam w sobie stanowi wyraz własnej twórczości intelektualnej jego autora. Takie zdania lub ich części mogą zatem być przedmiotem ochrony(…)”[2]
Wynika z tego, że posłużenie się nawet krótkim fragmentem tekstu może doprowadzić do naruszenia praw autorskich.
Autorem niniejszego wpisu jest Weronika Zagawa – praktykantka w RKKW; wpis przygotowano pod redakcją Michała Czerwińskiego – młodszy prawnik w RKKW i mec. Anety Pankowskiej – partner w RKKW.
[1] Tak brzmiało hasło reklamowe według doniesień: www.wyborcza.pl i www.legalnakultura.pl.
[2] Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16 lipca 2009 r. w sprawie o sygn. akt C-5/08.
